Nýjar kvöldvökur - 01.07.1935, Blaðsíða 42

136
NÝJAR KVÖLDVÖKUR
biblíunni og hinum grísku fornritum. —
Ekki vita menn þó með vissu, hver séu
fyrstu heimkynni olíuviðarins, en haldið
er, að þau séu í Austurlöndum, og hann
hafi flutzt þaðan til Miðjarðarhafsland-
anna. Þaðan hefir hann verið fluttur til
ýmissa landa í Ameríku, en ekki náð þar
verulegri útbreiðslu. Aldin olíuviðarins,
olífurnar, eru mjög feitirík, einkum ald-
inkjötið. Nokkurs er neytt af þeim hrá-
um, en aðallega er þó olíaii fergð úr
þeim. Hið bezta af henni, sem fyrst er
fergt úr aldinkjötinu, er eingöngu notað
til matar, líkt og smjör hjá okkur. Hið
lakara er notað til áburðar á vélar, eða
sem Ijósmeti. Olían eða viðsmjörið er
mjög mikilvæg verzlunar- og framleiðslu-
vara margra Miðjarðarhafslandanna.
d. Hnetur.
í verzlunum hér fást ýmsar aldinteg-
undir undir nafninu hnetur. Einkum eru
það þrjár tegundir, sem hér er um að
ræða: heslihnetivr, valhnetur og parahnet-
iir.
_ Heslihnetan er aldin heslwiðaHns, sem
vex villtur víða um Norðurlönd. Hann er
fremur smávaxinn og ekki fjarskyldur
hjörtdðmi. Heslihneturnar eru bragðgóð-
ar og nærandi, því að um 80% af efnis-
magni þeirra er feiti.
Valhnotin er ekki eiginleg hneta, held-
nr er hún steinninn úr aldini hnottrésins,
sem vex villt víðsvegar um Asíu, og ber
þroskuð aldin um mestan hluta Evrópu,
ög er ræktað þar víða, einkum við Mið-
jarðarhafið. Auk þess, sem fræið er etið,
er olían fergð úr því og notuð til iðnað-
ar, t. d. í hina fínustu olíuliti. Hnottréð
gefur einnig af sér ágætan smíðavið.
Parahnetur eru fræ tveggja suðurame-
rískra trjátegunda. Liggja þær 10-—20
saman innan í hörðu aldinskurni.
Hér mætti einnig geta numdlanna, sem
eru fræ möndlutrésins, en það er sömu
ættar og plóman og kirsiberið. Möndlu—
tréð er ættað frá Mið-Asíu, en hefir bor-
ist þaðan víða um lönd, en er einkum
ræktað við Miðjarðarhafið. Möndlurnar
eru aðallega tvennskonar, beizkar og sæt-
ar. í beizkum möndlum er sterkt eitur-
efni, sem nefnist blásýra, en sjaldan er
svo mikið af henni að það saki, -þótt lít-
ils sé neytt af möndlum. Hinsvegar get—
ur verið varasamt að eta mikið af þeim
í einu. Úr möndlum er einnig unnin olía,
sem notuð er í fegrunar- og læknislyf og
til sápugerðar.
IV. Sykurplöntur.
Eins og oft hefur verið getið í undan-
farandi köflum geta plöntumar skapað
sykur. Svo má segja, að allar plöntur
skapi hann, þegar eftir að þær hafa náð
kolsýrunni úr loftinu. Margar geyma
hann síðan sem forðanæringu til seinni
tímans t. d. flestir ávextir, en aðrar
neyta hans jafnóðum, eða breyta honum
í mjölvi eða önnur efnasambönd. Jafnvel
þótt plönturnar geymi sykur sem forða-
næringu, er sjaldan svo mikið af honum,
að svari kostnaöi að vinna hann úr plönfc-
unni. Þær einar plöntur, sem eru svo
sykurauðgar, að sykur sé úr þeim unninn
til neyzlu, kallast sykurplöntur. Þær eru
sárafáar: syhurreyr, sykurrófa, sykiir-
htynur og nokkrar pálmategundir. Aðeins
tveggja hinna fyrsttöldu verður getið
hér, enda eru þær langmerkastar sykur-
plantnanna. Sem dæmi þess, hve sykur-
vinnslan gengur ört, má geta þess, að
talið er að sykurrófan vinni nálægt
tveimur gr. sykurs á dag, helmingur þess
gengur til fæðis plöntunni, en hitt fer
niður í rótina til geymslu.
a. Sykurreyr (Sacchanun officinamm) -
Sykurreyrinn telst til grasættarimiar.
Hann er næsta stórvaxinn, 2—4 m. á