Nýjar kvöldvökur - 01.07.1935, Blaðsíða 46

140
NÝJAR KVÖLDVÖKUR
mikinn raka, en samt eru þurrkar nauð-
synlegir um aldinþroskunar og uppakeru-
tímann. Baðmullin er ræktuð á stórum
ekrum, er henni þéttsáð í raöir, en
nokkru eftir að kímplönturnar koma upp
er grisjað. Uppskeran stendur alllengi,
vegna misþroskunar aldinanna. Uppsker-
an fer þannig fram, að menn tína aldin-
in af plöntunum jafnótt og þau þroskast.
Svo-er talið, að hver maður tíni frá 50—
150 kg. á dag, eftir því, hver vel er
sprottið. Síðan er baðmullin sett í vélar,
sem skilja ullina frá fræjunum, og að
því búnu er hún send til verksmiðjanna,
sem spinna hana og vefa. Ekki þykir þaö
ráðlegt, að láta baðmullarplönturnar
verða gamlar á ekrunum, vegna sjúk-
dóma, sem á þær sækja.
Baðmullarræktin er gömuk Hún var
þekkt á Indlandi 800 árum fyrir Kr., en
verulegt gildi til klæðnaðar fékk hún
fyrst alllöngu síðar. Þegar fram liðu
stundir barst hún smám Saman vestur á
bóginn til landanna við Miðjarðarhafið.
f Ameríu höfðu Indíánar ræktað baðmull
lengi áður en Evrópumenn komu þangað.
Svo er mælt, að Hollendingar hafi fyrst-
ir manna rekið baðmullarverksmiðjur.
Frá þeim barst baðmullariðnaðurinn til
Englands, en enga verulega þýðingu fær
hann þar sem atvinnugrein fyrr en um
og eftir aldamótin 1800, jafnframt því
sem öll véltækni eykst á öðrum sviðum.
Nú er baðmullin ein með mikilvægustu
iðnaðarvörum jarðarinnar. Bretland hef-
ur um langan aldur verið eitt af fremstu
löndum jarðar í baðmullariðnaði, og um
langt skeið voru þeir einráðir á því sviði
að kalla. Þar sem þeir hafa orðið að
flytja alla baðmull inn, og innflutning-
urinn oft verið torveldur, einkum á ó-
friðarárum, hafa þeir verið knúðir til að
hefjast handa um baðmullarrælít í ný-
lendum sínum í Asíu og Afríku. Annars
sóttu þeir lengi fram eftir alla sína baðm-
ull til Bandaríkja Norður-Ameríku. Enn í
dag eru Bandaríkin mesta baðmullarland-
ið, þar eru framleidd 60—65%afbaðmull
jarðarinnar, en bezt þykir baðmullin frá
Egiptalandi og nokkrum eyjum við Ame-
ríku. Af öðrum baðmullarlöndum má
nefna Indíalönd Breta, Kína, og Sovét-
ríkin. Indverska baðmullin þykir einna
lökust vara af því, er á markaðinn kem-
ur. Sovét-ríkin hafa á síðustu árum auk-
ið mjög baðmullarframleiðslu sína eink-
um í Túrkestan. Einnig fer baðmullar-
rækt mjög vaxandi í ýmsum nýlendum
Breta í Afríku. Heimsframleiðslan var
1931 5 rnilj. og 600 þús. tonn, en var þá
nokkru mirini en hún hafði verið undan-
farin ár. Fjarri fer því, að öll baðmull sé
notuð til vefnaðar. Mikið er notað í
sprengefni, selluloid o. fl. iðnvörur. Fræ
báðmullarinnar eru einnig notuð. Þau
eru mjög fiturík, er því unnin úr þeim
olía, sem notuð er til margra hluta, til
matar, sápugerðar o. fl. Þá eru einnig
fræleifarnar, eftir að mesta fitan er úr
þeim unnin, notaðar til fóðurs.
b. Hör (Linum usitatissimum).
Önnur mikilvægasta vefjarplaritan er
hörinn. Ur honum er það bastið, sem er
unnið, spunnið og ofið. En þar sem
baðmullin má teljast tiltölulega ný á
markaði Evrópu, hefur hör verið yrktur
þar og unninn frá ómunatíð, og austur á
Egiptalandi hafa fundizt um 5000 ára
gamlar múmíur sveipaðar líndúkum.
Hörplantan er einær jurt. Hún er 70—
100 cm. á hæð og mjög beinvaxin. Blóm-
in blá eða hvít, og blöðin lensulaga. Ná-
skyldur* ræktaða hörnum er villihörinn
eða viUilinið, sem víða vex hér á landi
með hvítum fíngerðum blómum. Planta
sú er öll smávaxin, en sérkennileg vegna
hinna grönnu en stinnu stöngla sinna. Hör
krefst fremur raks loftslags og feitrar
jarðar. Hann þrífst víða um Evrópu, allt