Nýjar kvöldvökur - 01.07.1935, Blaðsíða 47

NYTJAJURTIR
! 41
norður á Norðurlönd, en heimkynni hans
■ eru talin við austanvert Miðjarðarhaf og
. Svartahafið. Mestu hörlöndin eru nú
Rúsland, Tjekkoslovakia, Niðurlöndin og
írland, og alls var hörframleiðslan um
eina miljón smálesta 1920.
Höruppskeran fer fram á haustin,
þegar plantan er fullþroska. Þegar hann
hefur verið þurrkaður á ekrunum, eru
aldinin skilin frá plöntunni. Síðan eru
stönglarnir látnir rotna, annaðhvort í
vatni eða á döggvotri jörðinni. Þá er allt
þurrkað á ný. Er þá næsta auðvelt að
hreinsa stöngulvefina utan af bastinu. Að
því búnu eru baststrengirnir greiddir,
fléttaðir í knippi og sendir til verksmiðj-
anna.
Ur hörfræinu er unnin olía, línolía,
sem bæði er notuð í matvörur, en einkum
'til iðnaðar, t. d. í ýmiskonar málningu.
Fræleifarnar eru fergðar saman í fóður-
kökur.
Ýms örnefni, svo sem Línakrar, þykja
benda til þess, að forfeður vorir hafi
ræktað hör hér á landi, enda er ekkert
því til fyrirstöðu að svo hafi verið. —
Nokkrar tilraunir með línyrkju hafa ver-
ið gerðar hér á síðari öldum, og virðast
þær hafa heppnazt allvel. Þess er síðast
g;etiö um Schierbeck landlækni, að hann
hafi fengið vel þroskaðan hör úr garði
sínum í Reykjavík.
c. Hctmpur (Cannabis sativa).
Hampur er stórvaxin planta, á aðra
mannhæð, með grófgerðum stöngli, hand-
skiptum blöðum og smáum einkynja
blómum. Hann er tvíbýlisjurt, þ. e. kven-
og karlblóm eiai sitt á hvorum einstak-
lingi. Af plöntum þeim, er vaxa hér á
landi er hampurinn skyldastur netlunum.
Hampurinn er bastplanta eins og hörinn,
en miklu er bast hans grófara, enda er
það eingöngu notað i grófan vefnað, eins
og striga en auk þess mjög í kaðla og
bönd, eins og kunnugt er. Heimkynni
hans er um vestanverða Asíu. Nú er
hampur ræktaður víða í Evrópu. Helztu
hamplöndin eru: Rússland, Þýzkaland,
Pólland og Norður-Ítalía. Á Norðurlönd-
um hefur hampur aldrei verið ræktaður
til nytja, enda er þar of kalt loftslag
fyrir hann. Til bastvinnslunnar eru ein-
ungis kvenplönturnar notaðar, þvi að
jafn skjótt og blómgun hampsins er af-
staðin, eru karlplönturnar slitnar upp og
þeim fleygt. Annars er vinnsla hampsins
með líku móti og hörsins. Úr hampfræi
er unnin olía og gerðar fóðurkökur. Kol
úr baststönglum, gert líkt og viðarkol,
þykir gott til púðurgerðar.
I Indlandi og víðar í Asíu er einskonar
áfengi gert úr harpix, sem smitar úr
hampplöntunni. Slíkt hefur aldrei verið
reynt í Vesturlöndum, enda er harpixinn
minni í hampinum þar en eystra. Þó
verður þess vart, að eiturefni eru í plönt-
unni; valda þau oft höfuðverk og yfir-
liðum hjá þeim, er að uppskerunni vinna.
I þessu sambandi skal minnst í »Jút-
inn«, sem er einskonar hampur, er fæst
úr plöntu skyldri linditrénu, og vex aust-
ur á Indlandi. Úr »Jút« er gerður alls-
konar vefnaður, fínn og grófur, og er
hann talinn ein mikilvægasta útflutnings-
vara Indlands. Tli Evrópu fluttist hann
fyrst 1832.
Hér er eigi rúm til að nefna fleiri vefj-
arplöntur, en minnast má þess, að fyrr-
um notuðu menn netlnbast til dúkagjörð-
ar víða um Evrópu, einkum á Norður-
löndum. Nú er því löngu hætt og aðrar
hagkvæmari plöntur komnar í þess stað.
Baðmullin hefur á síðustu tímum farið
sigurför um heiminn, og mjög er senni-
legt, að hún útrými flestum öðrum
plöntuefnum til klæðagerðar.
(Framhald).
-----o—-O--0------