Nýjar kvöldvökur - 01.07.1935, Blaðsíða 43

NYTJAJURTIR
137
hæð, og stöngullinn 4—6 cm. í þvermál.
Eins og á öðrum grösum er stöngullinn
liðaður, og ber hver liður eitt blað. Þeg-
ar plantan eldist deyja blöðin á elztu lið-
unum, svo að hún hefir aðeins dálítinn
blaðskúf eftir efst undir blómskipaninni.
Sykurreyrinn er flestum grösum frá-
brugðinn í því, að stöngull hans er ekki
holur, heldur fylltur safaríkum merg, en
í merginn safnast sykurinn. Viltur syk-
urreyr þekkist ekki nú, en náskyld planta
honum vex villt í Suður-Asíu, og telja
ýmsir sykurreyrinn af henni kominn.
Við ræktunina hafa skapazt af honum
fjöldi afbrigða, sem oflangt yrði hér upp
að telja.
Sykurreyr hefur verið yrktur og syk-
urs neytt frá ómunatið í Suður-Asíu, en
sykur í krystalformi, eins og vér nö
þekkjum hann, er tiltölulega ung fram-
leiðsla. Samt þekkja menn forsögn um
íramleiðslu hans í indverzkum ritum frá
því um 500 árum e. Kr. Arabar fluttu
sykurræktina með sér í sigurför sinni til
Vesturlanda, og breiddist hún smám
saman út til landanna sunnan við Mið-
jarðai'hafið og eyja þess, og að síðustu
til Spánar laust eftir 700 e. Kr. Frá Ar-
öbum er einnig komið heiti sykursins, en
þeir nefndu plöntuna »Sukkar«.
Um þessar mundir og næstu aldir þar
á eftir var allveruleg sykurrækt í löndun-
um við Miðjarðarhafið, einkum í Egipta-
landi. En sykurneyzla þjóðanna var enn
lítil. Um 1420 hugkvæmdist Spánverjum
að flytja sykurreyr til Kanarisku eyj-
anna og rækta hann þar. Tilraun þessi
heppnaðist svo vel, að eyjarnar urðu um
skeið helzta sykurland heimsins. í lok 16.
aldar var tekið að rækta sykurreyr í
Vestur-Indíum, og þar jókst sykurfram-
leiðslan hröðum skrefum, svo að fæst
sykurlönd gamla heimsins gátu við þær
keppt, og hefur það haldizt svo til þessa
dags, að Vestur-Indíur, einkum Cuba, eru
fremstu sykurreyrslönd á jörðunni. Ann-
ars er sykurreyr ræktaður víða um hita-
beltið og allt að 38° norður og suður fyr-
ir miðjarðarlínu.
Sykurreyrinn er kröfuharður um öll
lífsskilyrði, einkum hita og raka. Þannig
þrífst hann varla þar sem meðalhiti árs
er minni en 25° C., og þar sem ekki er
nægileg úrkoma, verður að veita vatni á
sykurekrurnar líkt og hrísgrjónalöndin.
Sykurreyrnum er ekki fjölgað með fræ-
sáningu, eins og algengast er með þær
plöntur, sem ræktaðar em í stórum stíl,
heldur verður að fjölga honum með
græðisprotum. Til þess eru notaðir hinir
efstu brumbæru stöngulliðir, sem næstir
eru blómskipuninni. Sprotar þessir verða
fullvaxnir á 12—14 mánuðum. Sykur-
reyr er fjölær jurt, samt sem áður þykir
ekki ráðlegt að láta plönturnar verða
mjög gamlar á ekrunum, þvi að með
aldrinum ganga þær úr sér, og gefa
minni afrakstur en meðan þær eru ung-
ar.Eyðileggja menn því plönturnar á
ekrunum með nokkurra ára millibili en
gróðursetja nýja aðfengna sprota í þeirra
stað.
Uppskeran fer fram á hverju ári, þeg-
ar mestur hluti blaðanna er visnaður.
Stráin eru þá skorin af niður við rótina
með stórum hnífum. Mjög er áríðandi að
skera þau sem neðst, því að neðstu stöng-
ulliðirnir eru lang sykurauðugastir. Því
næst er blómskipun og blöð plokkuð burt,
en stönglarnir brytjaðir í hæfilega langa
búta, sem síðan eru fluttir til verksmiðj-
anna, er vinna úr þeim sykurinn. Safinn
er fergður úr stöngulbútunum, en ekki
tekst að ná honum öllum, og er úrgang-
urinn notaður til eldsneytis. Safinn er
síðan hreinsaður með ýmsu móti, unz
megnið af sykrinum storknar í krystal-
formi, en nokkuð verður eftir í fljótandi
ástandi og kallast siróp. Eftir að sykur-
inn hefur storknað þarf þó enn að
18