Sjómannadagsblaðið - 07.06.1964, Qupperneq 46

Höfundurinn skoðar augun í Mako-hákarii meS augngleri (Ophthalmoscoke). Hákarlinn hefur
verið svæfður. Örugglega er hægt að láta fiskinn sofa í 20 mínútur. Honum var lyft i'tr kvínni
láréttum og látinn á kvíarvegginn til rannsóknar.
sé þynnt niður í einn á móti nokkr-
um milljónum parta.
Nýlega tilkynnti Albert L. Tester
við Hawaiiháskóla að tvær tegundir
Kyrrahafshákarla sýndu væg við-
brögð þegar vatn úr geymi, sem
fiskar syntu í var dælt í geymi til
þeirra. Ef fiskarnir urðu hræddir,
jukust viðbrögð hákarlanna greini-
lega þegar vatni var dælt. Þetta
bendir til þess að fiskarnir gefi frá
sér efni ef þeir verða hræddir og að
hákarlarnir geti greint það. Eins og
í sögunni „Gamli maðurinn og hafið“
eftir Ernest Hemingway missa fiski-
menn oft úrvals fisk í kjaft hákarla,
en þá beita hákarlarnir ef til vill líka
sjón og titringsnæmi.
Talið er víst, að hliðarkerfið geri
hákörlum fært að finna svæði þar
sem truflanir verða, t. d. þegar skip
eru skotin niður. Fjöldaárásir há-
karla þegar sjóslys hafa borið að
höndum, gefa ástæðu til að halda
að hákarlar á víðáttumiklu svæði
kringum slysstaðinn og í mikilli fjar-
lægð verði fyrir áhrifum, sem beini
þeim á slysstaðinn. I hákörlum er
hliðarkerfið stórt og vel þróað, það
er samansett af fíngerðum vökva-
fylltum göngum undir skinni hauss-
ins og aftur eftir báðum hliðum
skrokksins. Hliðargangarnir eru
tengdir yfirborðinu með örfínum
pípum. Hópum af skynjanafrumum,
sem kallast taugamöstur (neuro-
mals) er raðað með bilum á milli
eftir innra borði hliðarganganna.
Örfínir þræðir úr hópum tauga-
mastranna tengja þau vökva gang-
aranna. Þessi bygging bendir greini-
lega til þess að hversu örlítil hreyf-
ing, sem kemur á vökvann, þá hljóti
þræðirnir, sem tengja hann við
taugamöstrin að koma af stað tauga-
boðum. Titringur eða hreyfing í
vökvanum gæti vel orsakast af um-
brotum særðra fiska í sjónum eða
busli syndandi manna.
Fyrir næstum hálfri öld komst
Georg H. Parker við Harvardháskóla
að því, að hákarl, sem sviptur hafði
verið sjón og heyrn, hélt áfram að
bregðast við truflunum í sjónum á
meðan hliðarkerfi hans virkaði. Þeg-
ar Parker hafði gert hliðarkerfið
óvirkt, hætti hákarlinn öllum slík-
um viðbrögðum.
Nýlega hefur Ottó E. Löwenstein
við Birminghamháskóla komið með
þá tilgátu, að með aðstoð hliðarkerf-
isins bergmáls finni hákarlinn hlut-
ina. Þetta kæmi sér vel fyrir hákarl-
inn þegar sjórinn er of gruggugur
og dimmur tilþess að hann geti not-
að augun. Hversu næmt hliðarkerfið
er og í hve mikilli fjarlægð hákarl-
inn greinir með því hreyfingar og
truflanir í sjónum er óleyst viðfangs-
efni, sem bíður úrlausnar snjallra
rannsóknarmanna.
Bygging hákarlsaugans styður
ekki þær skoðanir, að sjónin gegni
meiriháttar hlutverki í leit hans að
fæðu. Augað er í undirstöðuatriði
eins og í öðrum hryggdýrum, en þó
dálítið meira flatlaga. Þar sem engar
keilufrumur eru í nethimnunni
(nema í einni tegund), verður að
líta svo á að hákarlinn skynji ekki
lit og að sjónin sé ekki skörp. Hins
vegar er mikill fjöldi stafa í nethimn-
unni, sem gera hana mjög næma
fyrir skilum ljóss og skugga og hreyf-
ingum. Spegillagið stóreykur þetta
næmi. Þessi frábæra vefjagerð er
undir nethimnunni. Spegillagið
varpar innkomnu ljósi aftur gegnum
nethimnuna og endurörfar ljós-
næmi stafanna. Endurkast birtunn-
ar frá spegillaginu auðveldar því há-
karlinum leitina að fæðu á nóttunni
og á mjög miklu dýpi. Honum nýt-
ist betur hin litla birta, sem inn um
augað kemur.
Tegundir, sem leita fæðunnar á
daginn fá þessa merkilegu líffæra-
LoftbólugirSingu er ætlað að forSa sundfólki frá árásum hákarla. Samanþjöppuðu lofti er dælt
í götótta slöngu. Tilraunir á tígris-hákörlum, sem gerðar voru á Lerner tilraunastofnuninni
sýndu að girðingin kom ekki að gagni.
32 SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ