Sjómannadagsblaðið - 08.06.1986, Síða 57

SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ
55
um róðra á stærri bátum en tveggja manna förum, að
Lækurinn klauf byggðina og menn austan Lækjar ekki
sameinast mönnum til róðra, sem reru úr Grófarvörun-
um. Lækurinn hefur oft verið illur yfirferðar áður en brú
kom á hann.
Ásamt því, sem áður er sagt, að lega staðarins leiddi til
sóknar á smábátum á innmið, þá hefur það einhverju
valdið máski, að byggðin var klofin. Víkurbóndi hefði
þó meðan hann hafði bein í nefinu átt að hafa getað gert
út stærra skip, þar sem byggð var snemma nokkuð þétt í
Grjótanum, og kannski hefur hann gert það, þó engar
séu heimildir fyrir slíkri útgerð. Það má mikið vera, ef
mikill útvegsbóndi hefði verið einhvem tímann á ára-
skipaöldum í Reykjavík, að hann hefði þá ekki komizt
inn í söguna með nafnið sitt.
Reykjavík verður á 17du öld verzlunarstaður og síðan
iðnaðarpláss á 18du öld og það dregur úr ástundun fisk-
veiðanna. Menn á kotbýlunum og þurrabúðarmenn hafa
þá farið að snúast í kringum verzlunina, sem pakkhús-
menn og eyrarvinnumenn í upp- og útskipun og það
dregið úr róðrum þeirra og löngun til sjósóknar og síðan
komu Innréttingastofnanirnar uppúr miðri 18du öldinni
og sú starfsemi hefur ekki örvað sjósókn Reykvíkinga.
Skúli var meira að segja með þær tvær duggur, sem hann
keypti 1752, og komu hingað 1753, í Hafnarfirði. Eins
var um hina miklu Húkkortuútgerð kóngsins, 1776 — 87,
að hún hafði bækistöð sína í Hafnarfirði.
*
Fyrstu heildarlýsingu á byggð og búskap á Reykjavík-
ursvæðinu er að finna í Jarðabók Árna og Páls
(1702— 14) og manntalinu 1703. Þá eru 150 manns bú-
settir á svæðinu frá Rauðará út að Seli og af búskapar-
háttum má ráða að fólkið lifir þar mest á sjófanginu og
þar er getið heimræðis nær við hvert kotbýli og land-
skuldirgreiddar í fiskum en ekki getið bátaeignar. En við
höfum heimildir úr Ferðabók Eggerts og Bjarna og Frá-
sögnum Horrebows, hvorttveggja heimildin frá miðri
18du öld, um báta Reykvíkinga.
í Ferðabókinni er sagt frá því að í verstöðvunum
sunnanlands og allt að Keflavík sé róið kóngskipum
mest og það eru sexæringar áttæringar og teinæringar, en
í höfnunum fyrir norðan Keflavík „sækja menn sjó allt
árið á smærri skipum og fámennari." Á öðrum stað seg-
ir: „ .. . í Reykjavík, á ströndinni inn á móts við Viðey, í
Laugamesi og Engey, sækja menn sjó allt árið á smábát-
um.“
Horrebow segir: „Svo má heita að smábátar séu ein-
ungis í Gullbringusýslu og við Hvalijörð. Víðast hvar á
landinu eru þeir stærri og er þeim róið af 4,6 og 8—20
mönnum.“
í Ferðabók Eggerts og Bjarna er lýst sjósókn Kjalnes-
inga, en þeir sóttu á sömu mið og Reykvíkingar og hafa
róið á samskonar bátum. Það er athyglisvert að þeir
Eggert orða sóknina við Kjalnesinga en ekki Reykvík-
inga, sem getur ekki stafað af öðru en að hún hafi þá ver-
ið meiri og dæmigerðari á Kjalarnesi. Að hvorki þeir
Eggert né Horrebow nefna Reykjavík í fiskveiðilýsingu
segir náttúrlega sína sögu.
I Ferðabókinni segirsvo:
„Á Kjalarnesi er sjór sóttur allt árið. Bátar eru hér litl-
ir. Hinir stærstu eru fjagramanna för en einsmannsför
þeir minnstu.
Segl Kjalnesinga eru úr þunnum, fíngerðum ullardúk,
sem ofinn er með Iíkum hætti og léreft. Dúkur þessi kall-
ast einskefta og notar bændafólk hann í skyrtur. Aðeins
eitt segl er á hverjum bát, og er það haft fjórðungi mjórra
að ofan en neðan. Siglutréin eru misjafnlega löng, en
venjulegast er, að þau séu % af bátslengdinni. í siglu-
toppinum er lítið hjól. Á því leikur strengur til þess að
reisa og fella seglið. Siglan er fest í eina af fremstu þóft-
unum og bundið með taugum í framstafn og til hliðanna.
Stýrið er fest á tvo króka, efst á því er þverfjöl sem stjórn-
taumarnir eru festir í. Þeir eru notaðir hér í stað stýris-
sveifar. í akkeris stað nota menn kollóttan, harðan stein,
og er gat í gegnum hann. I gatið er rekið þvertré, sem
taugin er bundin við og festir útbúnað þennan í botninn.
Þegar róið er til fiskjar, verður hver maður af skips-
höfninni að hafa færi, öngul, beitu og hníf, sem kallast
sax, og auk þess að vera sjóklæddur. Allir veiða á hand-
færi eftir beztu getu, en að loknum róðri er aflanum skipt
í jafna hluti, því að annars gæti orðið of mikill munur á
afla eftir heppni manna. Bátseigandinn fær einn hlut afl-
ans, þótt hann rói ekki með.
Aðallega veiða menn þorsk, sem er algengasti fiskur-
inn , en auk hans veiða menn líka flyðrur, skötur og
smávaxna háfa. Flyðran er úrvals-matfiskur, en hinireru
einkum veiddir vegna lifrarinnar, en úr henni fæst sér-
lega gott lýsi. Á haustin og framan af vetri veiða menn
smálúður á þar til gerða öngla. Þeir eru festir tveir og
tveir á þvertein úr járni. Lúðuveiði þessi er eingöngu
nærri landi, sjaldan fjær en áttung úr mílu. Tittlingur,
eða réttara sagt þyrsklingur, er smáþorskur. Rauði
þyrsklingurinn kallast þarafiskur, af því að hann dvelst á
þarabotni. Hann er oft hárauður á lit og með rauðum
dröfnum á kviðnum. Þetta eru einungis tilbrigði frá
aðaltegundinni, þorskinum. Á Kjalarnesi eru fiskveið-
arnar auðveldari en annars staðar á Suðurlandi."
Lögbýli í Seltjarnarneshreppi hinum forna 1703. Reykjavík-
ursvæðið milli krossanna, markast af býlunum Seli og
Rauðárá. (Ur bókinni Reykjavík í 1100 ár).
Hvammkot