Eimreiðin - 01.04.1943, Síða 78

158
BANDARÍKI EVRÓPU
EIMBEIÐ'-N
ingu, sem vakti almenna fyrirlitningu. Mér er í fersku minni
sú andlega vakning, sem ég og jafnaldrar minir um tvítugt
urðuin fyrir i lok fyrri styrjaldarinnar. A árunum 1917—1920
urðum við gripnir af þeim byltingahug og skynsemis-„anar-
kisma“, sem barst til okkar — að vísu i þokukenndri mynd —
úr ritum þeirra skáldanna Romain Rolland og Henri Bar-
busse. Og við fundunl, að skilningur þeirra á nýrra og betra
þjóðfélagi átti ekkert skylt við lýðræði, eins og það orð var
notað í itösku. Og þó hefðum við, sem ólumst upp í frjáls-
lyndi háskólalífsins, átt að vera færari uin það en aðrir að
skilja hvað fólst i orðinu. En þetla varð þó ekki, heldur varð
það í hugum okkar eins konar samheiti allrar þeirrar borgara-
legu villiriiennsku, sem hafði verið að grafa um sig, eftir að
frelsisöldur stjórnarbyltingarinnar frá 1879 lægði, villi-
mennsku, sem hélt samfélaginu í fjötrum með því að
varðveita sérréttindi sin á kostnað heildarinnar með grunn-
færni og skammsýni í stjórnháttum. Fram hjá staðreyndum
mannkynssögunnar verður ekki komizt, og sannleikurinn er
sá, að til skamms tima hefur félagsfræðin í ölluin löndum
aðeins verið á tilraunaskeiði. Félagsfræðin er enn sem komið
er eins þókukennd vísindi og t. d. málfræðin. En borgara-
stéttin ítalska lét sér nægja átrúnað á orðið lýðræði og sótti
í það aflausn allra sinna synda.
Fólk í engilsaxneskum löndum gerir sér ekki almennt grein
fyrir hversu óánægjan með rikjandi þjóðfélagsmein getur náð
föstum tökum á vitsmunalífi ítalá. En það var þessi óánægja,
sem kom þeim til að halda, að þeir gætu losnað við misræmið
i þjóðfélaginu með því að taka upp nýtt nafn á því og nefna
fasisma. En þegar fólkið fór að skilja, að fasisminn var ekk-
ert annað en gamla borgaralega auðshyggjan í enn óhugnan-
legra gervi en áður, þá gripu frumkvöðlar fasimans til þess
ráðs að svæfa almenning með eins konar auðjöfnunar-kom-
múnisma, sein þeir nefndu jafnaðarrikið og rugluðu meðvit-
und ítala um lýðræðið heima i'yrir með því að kenna öðruin
lýðræðisþjóðum um allt, sem miður fór.
Yfirstandandi styrjöld sýnir og sannar, svo að ekki verður
um villzt, að þjóðfélagskerfi það, sem nú gildir og gilt hefur
undanfarið, hlýtur að taka gagngerðum stakkaskiptum. Allar