Eimreiðin - 01.01.1955, Side 48

36
GULLGERÐARLIST HIN NÝJA
EIMREIÐIN
gera annaðhvort: nota erlendu orðin eða finna þeim íslenzka þýð-
ingu, sem ætla megi, að festist í málinu með tímanum.
Allt efni er gert úr frumeindum, ósýnilegum, örsmáum efnis-
eindum, sem taldar voru með öllu ódeilanlegar, unz frumefnið
radíum fannst. En eftir það tókst að finna aðferð til að kynnast
innri byggingu sjálfra frumeindanna, sem hefur leitt til þess, að
tekizt hefur að sundra þeim, opna þær og deila þeim í mola,
öreindir, meira að segja greina þessar öreindir hverja frá öðrum,
taka sumar þeirra burt og setja aðrar í staðinn, svo að úr verða
nýjar frumeindir. Helztu öreindir frumeindarinnar eru frum
('proton), neind (neutron) og rafeind (electron).
Með þessari dásamlegu uppgötvun hefur rætzt einn af alda-
gömlum draumum mannkynsins. Gullgerðarmenn miðaldanna, al-
kemistarnir gömlu, glímdu við þrautina þá, að breyta ódýrum
og algengum efnum í gull og aðra góðmálma. Þeim tókst ekki
að leysa þrautina, svo vitað sé. Nú hefur atómorkufræðin leyst
hana. Þannig leysast að lokum furðulegustu draumórar mann-
anna, sem lengi vel voru ekki taldir annað en hjátrú og hindur-
vitni, en verða svo síðar að hversdagslegum veruleika.
Þessi sundrun frumeindarinnar er skýrgreind nánar með orð-
inu kjarnaklofning (fission), og þær gerðir frumeinda, sem kjarna-
kljúfast tiltölulega með minnstri fyrirhöfn, eru nefndar fissile
á enska tungu. Vér gætum nefnt þær á íslenzku auðkljúfanlegar.
Svo er um frumeindirnar í kjarnorkusprengjum.
Sá margbrotni útbúnaður, sem gera þarf til þess, að kjarna-
klofning geti átt sér stað, veldur tvennu í senn: leysir úr læðingi
orku og framleiðir ný frumefni úr þeim, sem fyrir eru. Undra-
heimur sá, sem opnast hefur innan frumeindarinnar, eftir að
tekið var að rannsaka eðli radíumgeisla og síðan geimgeisla, er
svo furðulegur og flókinn, að enn vantar mikið á, að hann sé
til fulls skilinn og kannaður. En svo mikið er vitað, að þó að
kjarni frumeindarinnar sé „efni“ hennar, þá er hann aðeins þús-
undasti hluti milljón milljóna af rúmmáli frumeindarinnar, eða
tekur með öðrum orðum minna rúm hlutfallslega innan hennar
en sólin tekur innan sólkerfis vors. Einnig hefur verið reiknað
út, að þéttleiki kjarnans, eða þyngd hans á hvern rúmmálsþuml-
ung, hljóti að vera þúsund sinnum milljón sinnum milljón sinnum
þyngd venjulegra efna, og að hann sé svo þéttur, úr hverju sem
hann annars kann að vera gerður, að heild úr honum jafnstór
vatnsdropa myndi vega tvær milljónir smálesta!
En hér er enn ekki nema hálfsögð sagan. Geysileg orka virðist