Eimreiðin - 01.01.1963, Page 15

EIMREIÐIN
3
þykja meiri sá veruleiki, sem speglast í fáeinum ungbarns-
tarum en þessi hamslausu iðufeikn. Hann hefur starað í geiminn
og orðið gagntekinn af smæð sinni frammi fyrir hljóðum stór-
merkjum hans, en e. t. v. ekki getað varizt því að spyrja, hvort sé
þó undrunarverðara, víðáttan mæralaus með öllum hennar táknum,
eða sjáaldrið, sem myndar hana. Hann hefur hugsað líkt og Bertrand
Russell, svo að vitnað sé til orða hans í öðru sambandi, þegar
hann segir, að það geti verið mikil líkn að hugleiða það live mann-
leg't líf með allri þess vonsku og böli, sé lítilfjörlegt brot af al-
heiminum. „Slík hugleiðing kann að hriikkva skammt til þess að
gefa manni trú, en í hörmulegum heimi getur hún hjálpað til
lieilbrigði og orðið móteitur gegn lömun algerrar örvilnunar".
Hann getur líka staðið við hlið Einars Benediktssonar, þegar hann
hugsar um itið volduga, djúpa himinsins haf og finnur, að „allt
or svo lítið og lágt, sem lifað er fyrir og barizt er móti“. En hann
fellur ekki í stafi yfir því, hve manneskjan er vesalt kvikindi í víð-
heimi, hugur hans lyftist „í æðri átt“. „Vér skynjum vorn þrótt,
vér þekkjum í nótt vorn þegnrétt í ijóssins ríki“.
í*etta eru almennar staðreyndir, sem hér verða ekki raktar né
reifaðar frekar. Þær eru meðal forsendanna fyrir því, sem heim-
spekin með sínum aðferðum kann að telja sig geta ályktað um
manninn. Þær leiða í ljós skilning hans á sjálfum sér og hann er
næsta tvíbentur. Þau dæmi, sem liér hafa verið tekin, eru þó af
líku tagi. Ekki yrðu andstæðurnar minni, ef farið væri að benda
á viðbrögð við atburðum á vettvangi sögunnar eða mat á eðli
mannsins út frá verkum hans, þeim beztu og verstu. Þótt heim-
spekin hafi skynsemina að leiðarljósi og hún ætti þess vegna, fljótt
á litið, að vera á beinum og öruggum vegi, svo langt sem hann
nær, fer jafnan svo, að niðurstiiður eru allmjög háðar persónulegu
mati, gerð og reynslu einstaklingsins og almennu lífsviðhorfi hvers
tíma.
II.
Guðfræði er engan veginn laus við samskonar takmarkanir, því
að hún er líka mannleg viðleitni til skilnings og túlkunar, ekki
meira né heldur minna. Hún hefur skynsemina einnig að leiðar-
ljósi að sjálfsögðu, hefur aðeins aðrar hinztu forsendur handa hugs-
un sinni að byggja á en heimspekin miðar við, meðan hún heldur
sér á sínu sviði. Guðfræðin tekur gildar þær frumforsendur, sem