Eimreiðin - 01.01.1963, Page 20

8
EIMREIÐIN
hann. Samkvæmt góðri og gildri skilgreiningu (Lúthers) er Guð
sá eða það, sem menn byggja á von sína, traust sitt og bjartsýni.
E£ bjartsýni og von byggist á eðli og getu mannsins, þá er maðurinn
guðinn. I>að er trú fyrir sig, þar með ekki kristindómur.
Þetta er engu rniður bersýnilegt, þótt bjartsýni ofanverðrar síð-
ustu aldar og öndverðrar þessarar byggðist einmitt á trúnni á
manninn. Það er alkunna, að Jrá ríkti mikil bjartsýni. Ekki sér-
staklega innan kirkjunnar eða guðfræðinnar. Það var almennt.
Séra Friðrik Bergmann sagði í fyrirlestri í Reykjavík vorið 1911:
„Tímarnir, sem vér lifum á, eru dýrlegir tímar, dýrlegustu tím-
arnir að líkindum, senr nokkru sinni hafa yfir mannkynið runnið“
(Viðreisnarvon kirkjunnar bls. 37). Þessi ánægja yfir samtíðinni
var áreiðanlega engin uppgerð og hefur ekki þótt óeðlileg yfirleitt.
Allt um það var þess skammt að bíða, að upp kæmi það, sem duld-
ist undir yfirborði Jressara dýrðartíma — árið 1911 var fullur skrið-
ur á forustu menningarinnar út í foræði heimsstyrjaldar.
Sízt er ástæða til að draga úr því, að aldamótaskeiðið hafi verið
merkilegt tímabil og ágætt um rnarga hluti. Þar fyrir er Jrað næsta
óraunsætt að telja, að þá hafi menn séð allt betur en endranær.
Alltjent mættu kristnir menn muna Jrað, að á því skeiði hafði
gTunnsæ, mikillát og gleið efnishyggja meiri byr í seglurn en
nokkru sinni áður eða síðan í menningarsögunni (sbr. t. d. Haeckel
og Brandes). Engir voru „bjartsýnni" en postular þeirra trúar-
bragða. Þeir höfðu forsöng í kór trúarinnar á hinn almáttka mann,
sem í krafti þekkingar sinnar, uppgötvana og eðliskosta stefndi
beint upp á tind jarðneskrar fullkomnunar. Það þurfti ekki að
örva þann söng með neinni sérstakri útgáfu af kristindómi, þótt
hin svonefnda frjálslynda guðfræði, sem ruddi sér mjög til rúms
um þetta leyti, léti nokkuð til sín taka í þeirri grein.
Harry Emerson Fosdick, kunnur amerískur prestur, mjög frjáls-
lyndur guðfræðingur, nýlega látinn, ræðir Jretta nokkuð rækilega
í sjálfsævisögu sinni („The Living of these days“, New York 1956,
bls. 237). Hann segir, að kynslóð hans og skoðanabræður í guð-
fræði hafi ómótmælanlega dregið dánr af almennri bjartsýni sam-
tímans. „Sú bjartsýni var ekki sköpun frjálslyndra guðfræðinga,
heldur var það aldarandinn, hugarafstaða vísindamanna, heim-
spekinga og skálda, senr litaði kristna hugsun, eins og ríkjandi
Irugblær litar alltaf frá sér á trúarviðhorf hvers tínra. Það var
enginn kristinn, frjálslyndur guðfræðingur, heldur Herbert Spenc-