Eimreiðin - 01.01.1963, Page 23

EIMREIÐIN
11
augum manna svo langt sem hugur dró út í tjarska glæstrar frarn-
tíðar, varð allt í einu að svörtu gapi. Straumhvörf tíðarandans
urðu gagnger. Guðfræðin átti engan minnsta þátt í því. Hún hafði
þrátt fyrir veruleg afbrigði um skeið, yfirleitt verið nægilega alls-
gáð til þess að verða ekki gripin írafári. F.n bergmál þeirrar trúar
a uianninn, sem hér er til umræðu, hlaut að verða annarlegt
g'lamur, þegar trúin sjálf hafði gengið af sér dauðri og var orðin
grátleg skrýtla.
Að vísu var þessi trú engan veginn alveg dauð. Hin rómantíska
trú á mannlega algetu lifir áfram í kommúnismanum. Hann er
skilgetið afkvæmi þeirrar bjartsýni á fullkomnar lausnir allra vanda-
mála með því að finna formúluna, lögmálin, sem þróaðist í Evrópu
á síðustu tugum 19. aldar. Og hann gat ekki liðið skipbrot á sinni
tru í svipinn vegna þess að hann var frá byrjun mótaður af
þeirri söguskoðun, að þróunin væri fólgin í átökum andstæðna
Hán frá Hegel) og að miklar sviptingar og byltingar væru fram-
undan áður en hið fullkomna mannlíf gæti komizt á laggir. Mann-
eðlisrómantíkin reis einnig upp í nazismanum, þótt trúin á mann-
ínn væri þar að vísu bundin við hið germanska eða aríska kyn,
ekki við verkamanna- eða öreigastéttina, eins og í kommúnisman-
um. En í báðum þessum myndum hefur trúin á manninn haldizt
1 hendur við og leitt af sér þá fyrirlitningu á manneskjunni og
mannhatur, sem vart hefur þvílíkt þekkzt.
VI.
Su saga, sem mannkyn hefur lifað um aldar bil, hefur lærdóma
geyma, er ekki verða véfengdir, hvernig sem til kann að takast
um hitt að hagnýta sér þá til raunsæis og giptu. Svo mikið er víst,
að menn treysta því ekki nú lengur, að hvert stökk fram á við
1 tækni hljóti að vera einsær ávinningur. Kjarnorkan er tvísýn,
geimförin ekki ugglaus. Það er almenn tilfinning að vér séum
staddir í hengiflugi. Með furðulegri fimi og ótrúlegu afli hafa
menn lesið sig stall af stalli, sveiflað sér af einni tó á aðra, vegið
^jörg og velt skriðum, sýnt dásamlega útsjónarsemi og ráðsnilli
1 óllu þessu, þótt ekki væri slysalaust. Ekki verður aftur snúið né
staðar numið. F.n það er nú ljóst, að tæpt er staðið og að lítil
vala getur steypt öllu yfir sig.
Maður nútímans þarf ekki að efast um mátt sinn og megin.