Eimreiðin - 01.01.1963, Side 74

62
EIMREIÐIN
ir allra eru því aðeins tryggðir, að
hagsmunum einstaklingsins sé
borgið. Strindberg tók til athug-
unar þessa hugmynd um sjáli's-
hyggju og hvernig gera mætti hana
að undirstöðu alls siðferðis. (Hag-
sten, I, 174). Hann lineigðist þá
að því að skýra sjálfshyggjuna í
anda liinnar „skynsamlegu sjálfs-
hyggju“: „Ég byggi hið nýja þjóð-
skipulag á hinu eina raunsæja: á
sjálfshyggjunni (egóisma), en æðsta
stig hans (ekki andstæða) er ná-
unganskærleikur" (Bréf til W. v.
Heidenstam, 22. 6. 1885). Persónu-
og almennir hagsmunir eru gagn-
tengdir. „Sósíalismi er raunsæi —
segir Strindberg í sama bréfi —
hann leitast við að gera lífið þægi-
legt, og það sem ekki er þægilegt
(rétt) fyrir mig, er heldur ekki
þægilegt fyrir alla“. Þessi ummæli
Strindbergs rninna á það, sem
Tsérníséfskí segir um hina „skyn-
samlegu sjálfshyggju“ í „Hvað ber
að gera?“: „Ef einhver getur veitt
öðrum manni ánægju án óþæginda
fyrir sjálfan sig, þá er að mínu áliti
rétt, að hann geri það, því að hann
hefur sjálfur af jrví ánægju“
(Tsérníséfskí, 221).
Rannsókn Strindbergs á hug-
myndum sósíalista var einskorðuð
við afmarkað tímabil, og reyndar
við ein tvö ár, 1884—1885. Á því
tímabili markaði skáldsaga N. G.
Tsérníséfskís nokkur spor í starfi
Strindbergs sem rithöfundar. En
sósíalismi hans var takmarkaður
við hugvits- eða draumsýnarsósíal-
isma, af svipaðri gerð og kom fram
í ritum Fouriers, Saint-Simons,
Proudhons, og svo Tsérniséfskís.
Kenningar þessara höfunda teljast
til forsögu sósíalismans. Aðeins
sem stuðningsmaður þeirra nefndi
Strindberg sig „sósíalista“. Hann
átti það og til að kalla sig „agrar-
sósialista“ til aðgreiningar frá
„industrisósíalistum". Kynni hans
af þeim sósíalisma, sem við þekkj-
um í dag undir vörumerkinu Marx
og Engels voru tilviljunarkennd og
ristu ekki djúpt. Strindberg lýsti
að vísu yfir stuðningi við ýmsar
hugmyndir, sem verkalýðshreyfing-
in og flokkur Brantings gerðu að
sínum. En flokksviðjar áttu illa við
Strindberg. Hann treysti betur eig-
in dómgreind en skipunum pólitík-
usa og flokkstrúarforingja. Hinn
óstýrláti andi hans krafðist frelsis.
Að loknu því tímabili, sem hér
um ræðir, sneri Strindberg sér að
nýjum verkefnum, að rannsókn á
nýjum hugmyndum. Á síðasta tug
aldarinnar rannsakaði hann heim-
spekikenningu Jjýzka hugsuðarins
Fr. Nietzsche, og undir lok ævinn-
ar endurnýjaði hann kynni sín af
hinum einmana hugsuði við Eyrar-
sund: Sören Kierkegaard.
En samúð hans með kúguðu
stéttinni hvarf aldrei. Árið 1912 —
skömmu áður en hann lézt — lét
hann í ljós áhyggjur sínar yfir sí-
auknum styrjaklarundirbúningi.
Hann skrifaði þá greinina „Farliga
gávor“ og gagnrýndi harðlega til-
raunir auðmanna til að hagnast á
vopnaglamrinu. Nokkrir auðmenn
höfðu gengizt fyrir fjársöfnun til
kaupa á vígskipi. En svo kom í
Ijós, að Jaeir ætluðust til að ríkis-