Eimreiðin - 01.04.1973, Side 71

EIMREIÐIN
aequitas) — það lögmál jafnvægis og samsvörunar, sem beinir
vexti allrar veru í þann farveg, sem leiðir af sér liagkvæmasta
því var ætlað að þjóna. Einstaklingurinn innan kerfisins skynj-
ar, hvernig eðlisboð hans, sem áður var búið að þröngva inn í
skilgreiningu, eru nú fótum troðin. Hið kvika líf hópsins, sem
áður hafði lotið eigin stjórn eins og tíðkast í lífrænu samfélagi,
er nú steypt í ósveigjanlegt mót lagabókstafsins. Það hættir að
vera lif í raunverulegum skilning'i orðsins. Störf þess lielgast
af reglufestu, aga og liefð.
Hér verður að greina á milli þess aga, sem er þröngvað upp
á líf manns og þeirra lögmála, sem tilveran felur í sér. Reynsla
mín í stríði á unga aldri varð lil þess, að ég fór að efast um
gildi agans, jafnvel í hernaði, þar sem hann er oft álitinn
undirstaða sigursældar. Það var ekki agi, heldur tveir eigin-
leikar, sem ég myndi nefna frumkvæði og ályktunarhæfni, sem
réðu úrslitum í þunga átakanna. Þessir eiginleikar eru ein-
staklingsbundnir og þróast innan frá. Og hætt er við, að þeir
lamist í vélrænni vanafestu herbúðanna. Sú ósjálfráða hlýðni,
sem lieragi og valdboðun áttu að vekja, hrotnaði aftur á móti
eins og eggjaskurn andspænis vélbyssukjöftum og sprengikúl-
um.
Það lögmál, sem lífið felur í sér, á ekkert skylt við aga. Yið
hljótum að viðurkenna þá „einstæðu staðreynd“, eins og Ni-
etzsehe orðaði það, „að allt, sem er í ætt við frelsi, stílfegurð,
dirfsku, dans og öryggi meistarans, sem kemur eða hefur kom-
ið fram í hugsun eða stjórnsýslu, ræðu eða fortölu, list eða
alferli, hefur aðeins orðið til fyrir einræði tilviljunarkenndra
lögmála. Og í fullri alvöru er hreint eklci óliklegt, að einmitl
]>etta sé „náttúran“ eða „náttúrulegt““ (Jenseits von Gut und
Böse). -— Að „náttúran“ lýtur ákveðnum „lögmálum“ er slað-
reynd, sem verður æ ljósari eftir því sem raunvísindum vex
fiskur um hrygg. Við getum því aðeins gagnrýnt Nietzsche fyrir
að kalla þessi lögmál „tilviljunarkennd“. Það, sem er tilvilj-
un undirorpið, eru ekki lögmál náttúrunnar á hvaða sviði sem
er, lieldur þær hugmyndir, sem maðurinn gerir sér um þau.
Eina, sem máli skiptir, er að finna hin raunverulegu náttúru-
lögmál og hreyta siðan samkvæmt þeim.
Altækasta lögmál náttúrunnar er jafnaður* (e. equity, lat.
hyggingu. Það er þetta lögmál, sem gefur laufi jafnt og tré,
*Orðið jafnaður er hér notað í sinni upprunalegu merkingu (sbr.
jafnaðarmaður — sannsýnn maður) og má ekki rugla saman við þá
pólitísku merkingu, sem orðið öðlaðist síðar. — Þýð.
159