Eimreiðin - 01.04.1973, Side 72

EIMREIÐIN
mannslíkamanum jafnt og alheiminum samræmda og starf-
ræna lögun, sem um leið liöfðar til vitsmuna okkar sem feg-
urð. En þegar við segjum lögmál jafnaðar, kemur í ljós furðu-
leg þverstæða. Orðabókin gefur eftirfarandi skýringu: „Þegar
gripið er til réttlætislögmála til þess að leiðrétta eða auka við
lög“. Eins og oft áður koma orðin upp um okkur: með því að
nota orðið jafnaður (equity) höfum við neyðzt til þess að játa,
að venjurétturinn eða selt lög, þ. e. þau lög, sem ríkið selur,
þurfa alls ekki að vera náttúruleg eða réttlát lög. Til eru xn.
ö. o. ákveðin réttlætislögmál, sem eru lögum mannanna æðri,
lögmál jafnréttis og sanngirni, sem leiða af náttúrulegri skip-
an alheimsins.
Jafnaðarlögmálsins verður fyrst vart í lögfræði Rómverja og var dreg-
ið af bókstaflegri merkingu orðsins „aequitas". í sígildri umræðu um
þetta efni bendir Sir Henry Maine (Ancient Law) á, að í orðinu „aequi-
tas“ felist hugmyndin um jafna eða eðlilega hlutdeild. „Einhvers konar
jöfn skipting áþreifanlegra og óáþreifanlegra stærða er án efa rækilega
samtvinnuð skilningi okkar á hugtakinu réttlæti. Vandfundin eru þau
hugtakatengsl, sem orka jafnsterkt á hugann og sem djúpspökustu hugs-
uðir eiga jafnerfitt með að sneyða hjá“. „Sá þáttur í þjóðarrétti Róm-
verja, sem gekk undir nafninu jafnaður (equity), svaraði einmitt til
helzta og augljósasta einkennis náttúrunnar eins og hún kom þeim fyrir
sjónir. Náttúran fól í sér samhverfa skipan, fyrst í efnisheiminum, síðan
í siðfræðinni. Þannig voru fyrstu hugmyndir mannsins um þessa skipan
tengdar beinni línu, sléttum fleti og mældum fjarlægðum“.
Ég legg áherzlu á þennan uppruna orðsins vegna þess að ég álít mikil-
vægt að gera greinarmun á lögmálum náttúrunnar þ. e. efnisheimsins og
þeirri kenningu um ósnortna, upprunalega náttúru, sem varð inntakið
í hinum hugljúfu jafnréttishugmyndum Rousseaus. Það voru þessar hug-
myndir, sem eins og Maine orðaði það þurrlega „áttu stærsta þáttinn í
verstu vonbrigðum fyrstu frönsku stjórnbyltingarinnar og var þó nóg af
þeim fyrir“. Kenning Rousseaus var sótt til rómversku lögfræðinganna,
en búið var að hafa endaskipti á henni, ef svo mætti að orði komast. Og
Maine heldur áfram: „Rómverjar höfðu áttað sig á því, eftir að hafa
rannsakað nákvæmlega þjóðfélagskerfi þeirra tíma, að í ýmsum þáttum
þess mátti greina áhrif frá náttúrulegum lögmálum, sem þeir höfðu hug-
boð um að væru til. Rousseau einblíndi hins vegar á ákveðið fast ástand
náttúrunnar (fremur en hin kviku lögmál hennar) og taldi það hinn eina
grundvöll fullkomins þjóðfélags: Þjóðfélags, sem var víðs fjarri raun-
veruleikanum. Á þessum tveim viðhorfum er sá reginmunur, að annað
felur í sér bitra gagnrýni og fordæmingu á nútímanum vegna þess, hve
ólíkur hann er glæstri fortíðinni. Hitt telur nútíðina eiga jafnan rétt á
sér og reynir ekki að sniðganga hana eða skoða frá ákveðnum sjónar-
hóli.“
Ég held ekki fram, að beint samhand sé milli rómverskra
laga og nútíma stjórnleysisstefnu. En ég fullyrði, að hún grund-
vallist á lögmálum náttúrunnar fremur en ástandi hennar. Hún
á sér fyrirmynd í einfaldleik og samræmi í lögmálum efnis-
160