Eimreiðin - 01.04.1974, Qupperneq 8

EIMREIÐIN
íslenzka hagkerfi markazt að verulegu leyti af ákveðnum kerf-
isbundnum þáttum, sem þjóðin í heild er áhyrg fyrir. Hinir
ýmsu hagsmunahópar hljóta að vinna að sínum hagsmunum
á grundvelli þess hagkerfis, sem við búum við. Ef menn æskja
þess að breyta hegðun þessara hópa, svo að verðlag haldist
stöðugra, þá má telja nauðsynlegt að gera ýmsar mikilvægar
breytingar á sjálfu hagkerfinu.
Hins vegar er það almennt viðurkennt, að stjórnmála-, félags-
og efnahagsþróun í vestrænum lýðræðisríkjum á árunum eftir
strið hafi gjörbreytt valdahlutföllum á milli hinna einstöku
hagsmunahópa atvinnulífsins. Á stjórnmálasviðinu liafa aðgerð-
ir löggjafans aukið vald verkalýðsfélaga jafnframt þvi, að svig-
rúm samtaka atvinnurekenda og vinnuveitenda til misbeitingar
á efnahagslegum mætti sínum hefur verið skert. Einnig telur
ríkisvaldið það núna höfuðskyldu sína í efnahagsmálum að
tryggja fulla alvinnu með öllum tiltækum ráðum, en áður
gegndi oft öðru máli. Verkalýðsfélög vöruðust því frekar
að krefjast óraunhæfra kauphækkana á árunum fyrir síðari
heimsstyrjöld, vegna hættu á atvinnuleysi, sem kynni að fylgja
í kjölfarið. Þar sem íslenzk verkalýðsfélög munu nú almennt
telja litlar líkur á alvarlegu atvinnuleysi hérlendis, þá mvndi
eini hemillinn á launakröfur hinna öflugu vei’kalýðs'félaga
vera viðurkenning þeirra á þeirri samfélagsábyrgð, sem er valdi
þeirra sanrfara. Ef einhver mikilvægur hagsmunaliópur í þjóð-
félaginu knýr fram kröfur á hendur þjóðarbúinu, án tillits til
samfélagsábyrgðar sinnar, hefur það óhjákvæmilega áhrif á
afstöðu annarra hagsmunahópa. Augljóst er, til dæmis, að ein-
slakir verkalýðsleiðtogar hljóta að taka mið af kröfum annarra
við framsetningu sinna eigin krafna um bætt kaup og kjör.
Annað mikilvægl atriði er hin almenna viðurkenning í lýð-
ræðisríkjum Vesturlanda á því, sem kalla mætti félagslegt rétt-
læti við skiptingu afraksturs aukinnar framleiðni á milli liinna
ýmsu hagsmunahópa atvinnulífsins. Stjórnmálaflokkar ljá
þessu stuðning sinn, þar sem þeir eiga undir hinn almenna
kjósanda að sækja í frjálsum kosningum, og eru reiðubúnir
þegar í valdastólana er komið að gera þær ráðstafanir, sem
nauðsynlegar kunna að teljast, lil að tryggja slíkt félagslegt
réttlæti. Eigendur fjármagns hafa því i auknum mæli tekið
þann valkost að takmarka beitingu þess máttar, sem í sam-
tökum þeirra býr.
Frá efnahagslegu sjónarmiði hefur liin mikla aukning al-
þjóðaviðskipta á eftirstríðstímabilinu, samfara afnámi gjald-
eyrishafta og minnkunar tolla og innflutningstakmarkana,