Ægir - 15.12.1959, Side 79

ÆGIR — AFMÆLISRIT
77
i \ytafiion
Nokkrar athuganir um
Togaraútgerð á Islandi
[nngangur.
Þótt athugunum þessum hafi verið valið
þröngt svið, þykir rétt að minnast á upp-
runa botnvörpunnar og gufutogaranna.
Botnvarpan er gamalt veiðarfæri. Lítið er
vitað um uppruna hennar, en öruggt er,
að svokölluð bjálkavarpa (beam trawl)
var notuð til veiða í mynni Thames árinn-
ar í Englandi á 17. öld. Til eru enskar
heimildir frá 14. öld, sem minnast á veið-
arfæri í ætt við botnvörpuna. Bjálkavarp-
an dregur nafn sitt af trébita, sem nær
yfir hana þvera og efri hluti vörpunnar,
opmegin, er festur á. Bjálkavárpan var
notuð af brezkum seglskipum og kom hing-
að til lands með slíkum skipum. Hún er nú
ekkert notuð hér við land, en er enn notuð
af smáskipum í Bretlandi vegna þess hve
lítt hún er háð miklum og jöfnum hraða.
Hleravai*pan (otter trawl) kom fram á
sjónarsviðið árið 1894 í Bretlandi. Hug-
myndina að notkun hlera í stað trébita má
rekja til veiðarfæra, sem notuð voru af
smáskipum til veiða í ármynnum og á
stöðuvötnum. Ýmsar breytingar hafa síð-
an orðið á botnvörpunni, sem gert hafa
hana að fullkomnara veiðarfæri, en engin
slík sem sú frá 1894.
Fyrstu gufutogararnir, 2 að tölu, voru
byggðir í Bretlandi árið 1876 fyrir franskt
útgerðarfélag. Árið 1882 voru fyrstu gufu-
togararnir byggðir fyrir brezkt útgerðar-
félag og reyndust þegar í stað mjög vel.
Var þar lagður grundvöllur að hinni miklu
togaraútgerð Breta, sem öðrum fremur
hefur verið fyrirmynd íslenzkrar togara-
útgerðar. Lögðust þá smátt og smátt nið-
ur botnvörpuveiðar seglskipa, enda var
þá þegar farið að nota gufuknúna drátt-
arbáta til að draga þau á miðin og heim
aftur, en slíkt er að sjálfsögðu óþjált og
kostnaðarsamt.
Árið 1903 var fyrsta gufuskipið gert út
til veiða hér á landi og fyrsti togarinn
árið 1905. Fyrsti togarinn, sem smíðaður
var fyrir Islendinga, var Jón forseti og
kom hann til landsins árið 1907.
Línurit á næstu síðu sýnir togaraeign
landsmanna með fimm ára millibili frá
upphafi.
Togaraútgerðinni óx mjög fljótt fiskur
um hrygg. Árið 1911 eru hér 10 togarar
og 20 árið 1912. Að öðru leyti sýnir línurit
I helztu breytingar, sem orðið hafa á tog-
araeigninni og meðalstærð skipanna. Eftir
tektarvert er, hve ört meðalstærðin hækk-
ar á árunum fram að 1920. Árið 1950 er
meðalstærðin miklu minni en árin á eftir,
því að þá eru enn skráðir hér allmargir
gamlir togarar, þótt flestir þeirra hafi
ekki stundað veiðar.
VeiSar togaranna.
Upphaflega var ætlunin að gera tilraun
til að mæla framleiðni (productivity)
vinnunnar og annarra framleiðsluþátta við
togaraútgerð. Framleiðni er mælikvarði á
hagnýtingu framleiðsluþáttanna með til-
liti til gæða, magns og verðs þess, sem
framleitt er. Algengast er að mæla fram-
leiðni vinnuþáttarins, enda þótt eðlilegast
væri að taka alla þættina til athugunar,