Tímarit lögfræðinga - 01.01.1956, Blaðsíða 61

\
arathafnar. Eitt sinn unnum yfirdáðarétti má halda við
með huganum einum, viljanum til að eiga landið og ríkja
yfir því. Á þeim tímum, þegar sáralítið sem ekkert sam-
band var við Grænland, héldu konungar Islands, Noregs-
konungur, yfirráðarétti sínum yfir því með huganum ein-
um, viljanum til að eiga það og stjórna því.
Stjórnarframkvæmdin og þjóðfélagsvaldið verða að
fylgjast að, en yfirráðarétturinn aleinn (sem nudum jus)
getur verið aleinn útaf fyrir sig í einni hendi, en stjórnar-
athöfnin og þjóðfélagsvaldið í höndum annara, t. d. hjá
hlutafélagi, einstökum manni eða erlendu ríki. 1 fyrri tíð
var það mjög algengt, að konungar fólu stjórnarathöfnina
og þjóðfélagsvaldið í nýlendum í hendur félaga eða ein-
stakra manna, en héldu yfirráðaréttinum í eigin hendi. En
það þurfti enga nýlendustöðu til þess, að yfirráðarétturinn
væri aðskilinn frá stjórnarframkvæmdinni og þjóðfélags-
valdinu. Eftir Berlínarfriðinn var t. d. stjórnarfram-
kvæmdin og þjóðfélagsvaldið í Bosníu og Herzegóvíu í
höndum stórveldisins Austurríki-Ungverjalands, en yfir-
ráðarétturinn í höndum Tyrkjasoldáns. í réttarskjölum
Grænlandsmálsins milli Norðmanna og Dana 1931—33 er
Grænland einatt tekið sem dæmi upp á land, þar sem
yfirráðarétturinn hefur löngum verið aðskilinn frá stjórn-
arathöfninni og þjóðfélagsvaldinu. Og satt er það.
Svo spyr þú, hvernig Danmörk hafi náð í sínar hendur
stjórnarathöfninni og þjóðfélagsvaldinu yfir Grændlandi?
— Ég skal svara því:
Um 1500 eða í byrjun 16. aldar lögðust hinar árlegu og
einokuðu verzlunarsiglingar frá Norðurlöndum til Græn-
lands niður. Er viðleitni konungs og erkibiskups til að
kippa þessu í lag á árunum 1514—1521 urðu að engu, og
Grænland var „siglingalaust" frá Norðurlöndum, líkaði
Jslendingum að vonum þetta stórilla. Veturinn 1567—1568
var Ormur lögmaður Sturluson í Khöfn og í miklum kær-
leikum hjá æskuvini sínum Friðriki konungi II. Sýndi
Ormur þá konungi „sáttmála" og „skildaga," er ekki geta
55