Tímarit lögfræðinga - 01.10.1983, Síða 20

Eitt af hinum sígildu vandamálum stjórnmálaheimspekinnar er,
hvernig friður og eining verði bezt tryggð innan ríkisins, án þess þó
að réttur minnihluta, þeirra sem öðruvísi hugsa eða annarra hagsmuna
hafa að gæta en yfirvöldin, sé fyrir borð borinn. Á hvaða forsendum
geta yfirvöldin krafizt hlýðni og undirgefni af borgurunum ? Og hvenær
eru aðstæður þannig, að borgararnir geta neitað að hlýða og krafizt
þess að yfirvöldin taki upp aðra stjórnarhætti? Hvenær höfðu menn
rétt til uppreisnar? Aristóteles velti þessu vandamáli fyrir sér. I-Iann
taldi að stjórn hinna beztu manna ætti að hafa það góða yfirsýn yfir
það sem er að gerjast í samfélaginu á hverjum tíma, að hún gæti brugð-
izt við í tíma. Þessvegna mælti hann ekki með harðstjórn, þ.e. einræði
eins manns eða einhverrar valdaklíku, og heldur ekki með stjórn auð-
manna eða forréttindastétta, því að slík stjórn skapaði sundrungu. Og
sundrað ríki stenzt ekki. Allt fram á dága Tómasar Hobbes ríkti sú
skoðun að ríkið væri samfélag. Samheldni þess byggðist á því að allir,
hver og einn, aðhylltust sama siðgæði, samskonar lífsviðhorf. Ekki var
skilið á milli siðareglna og lagaboða. Þessa hugmynd Aristótelesar að-
hylltist Hl. Tómas af Akvínas, sem sagði að lífsmarkmið einstaklings-
ins og samfélagsins ættu að vera hin sömu. Á þeirri forsendu áleit Hl.
Tómas að hin bezta stjórn væri einvaldsstjórn (Monarchie) sem hefði
heildarvelferð samfélagsins, ekki eigin persónulegu hagsmuni, að leið-
arljósi. Þar sem margir stjórna verður sundrung. Því er bezt að einn
stjórni. En konunginum ber að hafa í huga, að hann er undir Guð gef-
inn, og konung allra kristinna þjóða, Jesú Krist, og því einnig undir
Arnór Hannibalsson varð stúdent 1953 og lauk
meistaraprófi í heimspeki og sálfræði við
Moskvuháskóla 1959. Hann stundaði síðar nám
og rannsóknir í Póllandi, Sviss og Skotlandi
og lauk doktorsprófi í Edinborg 1973. Nefndist
ritgerð hans „Roman Ingarden’s Ontology“.
Arnór hefur gegnt ýmsum störfum, m.a. verið
blaðamaður, kennari, starfandi sálfræðingur og
forstöðumaður Listasafns ASÍ. Hann varð lekt-
or við heimspekideild Háskóla íslands 1976 og
dósent 1982. Aðalkennslugreinar hans eru
þekkingarfræði og fagurfræði. Hann hefur sam-
ið kennslurit um aðferðafræði vísinda, þekk-
ingarfræði og siðfræði. Grein sú, sem hér birt-
ist, er byggð á erindi á málþingi Félags áhuga-
manna um heimspeki 10. apríl s.l.
74