Ægir - 01.09.1994, Side 36

gæta að okkar faglega grunni, okkar sjálfstæðu rannsókn-
um. Það er fjöreggið sem standa þarf vörð um."
Guðjón Atli Auöunsson
forstöðumaður snefilefnadeildar:
LITIÐ EFTIR MENGUN
í LÍFRÍKI ÍSLANDS
Á snefilefnadeild Rannsóknastofnunar fiskiðnaðarins
starfa 6 starfsmenn. Á deildinni eru tveir efnafræðingar með
doktorsgráðu, einn með BS-próf og einn efnaverkfræðingur
auk rannsóknamanna. Guðjón Atli Auðunsson veitir deild-
inni forstöðu. Snefilefnarannsóknir hafa verið stundaðar í
hálfan þriðja áratug á Rf. og voru rannsóknir Geirs Arnesen
á koparmengun í saltfiski eitt af mikilvægustu verkefnum
Rf. á árunum eftir stríð.
„Fyrst voru þaö einkum þungmálmar á borð við kvika-
silfur sem leitað var að en síðar bættust við efni eins og kad-
mín, arsen og fleiri. Kröfur kaupenda um hreinleika vaxa
stöðugt í þessum efnum og frá 1988 hefur verib lögð vax-
andi áhersla á að fylgjast með klórlífrænum efnasambönd-
um í íslenskum sjávarafurbum. Þetta eru þrávirk efni á borð
við PCB, DDT, HCB og Toxafen," sagði Guðjón Atli Auð-
unsson í samtali við Ægi.
Margir kaupendur krefjast vottorðs með hverjum farmi
eftir því sem áhyggjur manna af mengun í lífríkinu vaxa og
stöbugt fleiri þættir koma til sögunnar. Snefilefnadeildin
hefur undanfarin ár reynt að vinna að rannsóknum sem
leiða í ljós hreinleika lífríkisins við strendur landsins á sem
flestum sviðum.
Meðal verkefna í umhverfisrannsóknum snefilefnadeild-
ar af þessu tagi eru rannsóknir í Faxaflóa til þess að fylgjast
meb afdrifum efna úr frárennsli. Þetta verkefni er greitt af
Reykjavíkurborg.
Fyrir umhverfisráðuneytið er snefilefnadeild ab vakta ís-
lenskt lífríki meb tilliti til aöskotaefna samkvæmt ákvæðum
alþjóðlegra samninga.
Þribja stóra verkefnið á þessu sviði er að rannsaka veiði-
slóðir kúfisks. Auk aðskotaefna felur eftirlitið í sér
rannsóknir á örverum og þörungaeitri. Þetta er gert að kröfu
bandaríska skelfiskeftirlitsins vegna væntanlegrar sölu til
Bandaríkjanna, en kúfiskvinnsla er með vænlegri kostum á
skelfiskveiðum hérlendis. Slíkar rannsóknir þurfa að fara
fram í eitt ár áður en vinnsla hefst og skulu framkvæmdar
af viðurkenndum opinberum aðila. Skelfiskmið eru við-
kvæmari en djúpslóð fyrir mengun úr frárennsli. Nokkur
verkefni er lúta að frárennsli fiskvinnsiustöðva hafa farið
Guðjón Atli Auðunsson: „Margir kaupendur krefjast vott-
orðs með hverjum farmi eftir því sem áhyggjur manna af
mengun í lífríkinu vex og stöðugt fleiri þættir koma til sög-
unnar.“
fram með það fyrir augum ab bæta nýtingu og draga úr
mengun.
En í sumum tilvikum er þab ekki hreinleiki íslensks lífrík-
is sem hefur úrslitaáhrif á hreinleika afurðanna. Snefilefna-
deildin rannsakar m.a. saltfisk. Saltfiskur er til helminga salt
og þurrefni. Saltið er í rauninni sjór úr Miðjarðarhafi. Þá
vegur þyngst hve hreint er Miðjarðarhafið?
En er íslenskt lífríki hreint eða mengað?
„Mengun er skilgreind sem umframmagn efna í náttúr-
unni af mannavöldum. Við sjáum lítið af slíku hér en ís-
lensk náttúra er með þeim hætti að náttúrulegt magn ým-
issa efna hér ex hærra en sumsstaðar annars staðar. Sem
dæmi má nefna hátt hlutfall kadmíns í kræklingi sem hefur
mælst hér. Þab er ekki mengun i hefðbundnum skilningi en
getur samt gert kræklinginn óneysluhæfan. Hér er talið að
kadmínið sé hluti náttúrunnar."
í haust hefur snefilefnadeild vöktunarverkefni sem mun
standa í vetur og mun, að sögn Guðjóns Atla, væntanlega
varpa skýrara ljósi á uppruna kadmíns í íslenskri náttúru.
En lífræn mengun af völdum ákveðinna klórkolefnasam-
banda er meb þeim hætti að hún hefur tilhneigingu til að
safnast upp í náttúru á norðurslóð. Hvers vegna?
„Það gerist með nokkurs konar eimingu. Efnin stíga upp í
heitu lofti og falla til jarðar í köldu lofti. Þetta á t.d. við um
toxafen og HCB efni. Þetta er slæmt því náttúran á noröur-
slób er fiturík og hefur því mikið rými fyrir þessi efni. Þau
brotna hægar niður í sólarlitlu og köldu umhverfi og lífver-
ur hér verða býsna langlífar miðað við margar aðrar. Þetta
eru mál sem er full ástæða til að hafa áhyggjur af. Af þess-
um efnum getur mælst nokkurt magn og jafnvel farið yfir
leyfileg mörk."
Mengun af völdum þessara efna hefur í nokkrum tilvik-
um komið í veg fyrir útflutning íslenskra sjávarafurða og er
feitum fisktegundum sem jafnframt eru ofarlega í fæðu-
keðjunni og verða gamlar.
36 ÆGIR SEPTEMBER 1994