Tímarit lögfræðinga - 01.11.1993, Blaðsíða 32

En jafnframt verða dómstólarnir að þekkja valdmörk sín og takmörk. Bæði að
því er varðar verkaskiptinguna milli hinna stjórnarskrárbundnu valdþátta, og
þeir verða einnig að ætla sér nokkurn veginn af gagnvart hinum sterku
öflum sem leikast á í þjóðfélaginu:
Almennigsálitinu í landinu, hinum pólitísku öflum, hinum sterku hagsmuna-
hópunr svo sem aðilum vinnunrarkaðarins, grasrótarhreyfingum sem oft er erfitt
að sjá hvert muni stefna og hvers verða nregnugar.
En þess verða dómstólarnir þó að gæta, að þeir eru og eiga að vera kjölfestan.
Þeir verða að standa af sér stundarupphlaup og tískusveiflur í lengstu lög.
Dómstólarnir verða þannig að þekkja bæði vald sitt og valdmörk sín.
3. Dómstólarnir þurfa að vera skilvirkir.
Borgararnir verða að geta náð rétti sínum án óhæfilegs dráttar. Fengið sínar
refsingar og sín viðurlög í eðlilegu franrhaldi af brotum sínum.
4. Dómgæslan þarf að vera sem ódýrust. Því fé sem til hennar rennur þarf að
vera vel og hyggilega varið.
III.
En hvar erum við á vegi stödd, hvernig valda íslenskir dómstólar framan-
greindu hlutverki sínu? Hver er árangurinn af því starfi sem unnið hefur verið á
undanförnum áratugum til að bæta dómstólana og hvert ber nú að stefna?
Eg hygg að flestir landsmenn séu sammála um að úrlausnir dómstóla okkar
séu bærilega traustar og vandaðar. Að yfirleitt sé gætt óhlutdrægni. réttsýni og
vandvirkni eftir því sem við verður komið. Vissulega væri ástæða til að benda á
tiltekin hættumerki, en til þess gefst ekki tími hér og nú.
Hvað varðar skyldu dómstóla til að beita valdi sínu, takast óhræddir á við
jafnvel hin sterkustu öfl í þjóðfélaginu, þá hefur oft verið á það bent að þar
standi þeir ekki nógu vel að verki. Dómstólarnir séu oft óþarflega varfærnir.
Stundum of hallir undir stóra bróður, framkvæmdavaldið. Stundum of ragir við
að ganga gegn markmiðum ríkisstjórna sem eiga það til að tefla á tæpt vað um
lögmæti við að koma stefnumálum sínunr fram. Stundunr of ístöðulitlir við að
standast áraun þrýstihópa, t.d. úr kvennahreyfingunni eða öðrum heilagra
manna samtökum sem enginn má andmæla. Stundum of hallir undir lagabók-
stafinn þegar slíkir þrýstihópar hafa náð sínu fram í formi tækifærislöggjafar frá
Alþingi eða í ráðherrareglugerðum af greiðasöluætt. Stundum of tregir til að
fylla út í eyður í löggjöfinni með fordæmum sínum. Stundum of hneigðir til að
velja léttustu leiðina og vísa erfiðum málum frá eða láta sakarefni með öðrum
hætti ódæmd. Jafnvel eigi dómstólar það til, sem verst er, að loka réttarfars-
leiðum.
Sjálfsagt á margt af þessari gagnrýni rétt á sér, en hitt verðum við þó að hafa í
huga og virða til vorkunnar, að betra er að fara of sparlega með vald sitt en að
168