Tímarit lögfræðinga - 20.11.1993, Blaðsíða 31

þar til næsta félag er stofnað. Ólafur Lárusson telur að það hafi verið
Gránufélagið sem stofnað var 1870. Lfpp úr því fóru fleiri félög að rísa á
legg, bæði verslunarfélög og útgerðarfélög að ógleymdum þeim fossafélögum
sem stofnuð voru af erlendum og innlendum aðilum. Fyrsta félagið sem
stofnað var með verulegri fjársöfnun meðal almennings var Eimskipafélag
Islands, stofnað árið 1914.
UPPLÝSINGASKYLDA
Reglur og lög um hlutafélög þróuðust frá því að þurfa sérstakt leyfi kóngs
eða einvaldsstjómar og að því að stofnun þeirra yrði öllum frjálsa að
uppfylltum vissum skilyrðum. Aðalatriði þeirra skilyrða var að upplýsingar
um stofnun þeirra og starfsemi skyldi vera öllum tiltæk sem áhuga hefðu á
því að kynna sér þær. Þau skyldu vera skráð opinberlega og helstu atriðin
sem máli skiptu fyrir starfsemi þeirra. Þessi svonefnda publicitetsregla ruddi
sér hvarvetna til rúms og byggir löggjöf allra þjóða, sem búa við sambærilegt
efnahagskerfi og við, á henni. Það liggur því í hlutarins eðli að hlutafélaga-
skráin og allt sem henni tengist er kjami hlutafélagaréttarins.
Þessi grundavallarregla um upplýsingar hefur ekki að öllu leyti mætt
skilningi atvinnulífsins. í 145. gr. núgildandi laga er þannig ekki gengið lengra
en að heimila ráðherra að veita almenningi aðgang að hlutafélagaskránni.
Honum er ekki heimilt að veita aðgang að ársreikningum annarra félaga en
þeirra sem engar hömlur leggja á heimild hluthafa til meðferðar á hlutabréfum
sínum. I þessum reglum er hagsmuna viðsemjenda hlutafélaga ekki nógu vel
gætt. Takmörkuð ábyrgð hluthafa er mikil forréttindi sem er eðlilegt að
eitthvað kosti. I sveillukenndu efnahagslífi eins verið hefur undanfarið hér á
landi er ekki nóg að hafa upplýsingar um upphaflegt hlutafé félags og inn-
borgun þess. Þegar meta á fjárhagsstöðu félags þarf meira til að koma. Ef
menn vilja njóta hagræðisins af því að ábyrgð á skuldbindingum er takmörkuð
verða menn líka að vera tilbúnir til að greiða það því verði að leggja spilin
á borðið. Ef menn vilja ekki hlíta því er öllum frjálst að vera með rekstur
sinn í formi sameignarfélags. Þar er ábyrgð félagsmanna ótakmörkuð og engin
ástæða til þess að veita aðgang að ársreikningum í þeim tilgangi að upplýsa
um gjaldþol félagsins.
Fyrir utan þessa reglu um frjálsan aðgang að upplýsingum, sem hér hefur
verið gerð að umtalsefni, eru nokkur atriði sem telja má til grundvallarreglna
varðandi hlutafélög. Það ætti að vera upplýsandi að velta fyrir sér þessum
grundvallarreglum áður en einstakar greinar hlutafélagalaganna verða
skoðaðar og verður því getið nokkurra þeirra helstu.
HLUTAFÉ
Það er hugtaksatriði að eitthvert hlutafé sé lagt fram við stofnun hlutafélaga.
Yfirleitt er eitthvert lágmark tilgreint í lögum en mismunandi er hvert það er.
29