Tímarit lögfræðinga - 01.02.1998, Síða 15

Skiptar skoðanir geta vitanlega verið á því hver réttindi samningurinn raun-
verulega tryggir á sama hátt og flesta lagatexta má túlka á mismunandi vegu og
vera kann að ýmis efnisatriði hans séu eins vel eða betur tryggð í öðrum samn-
ingum eða innlendri löggjöf einhverra ríkja. Það má þó ekki gleymast að til er
fjöldi ríkja þar sem ákvæði samningsins voru alger bylting. Einnig má nefna að
samningurinn hefur haft áhrif í landi þar sem hann hafði ekki verið fullgiltur en
það var í svonefndu Unity Dow máli frá Botswana.6 Þar reyndi á lög um ríkis-
borgararétt en samkvæmt lögum Botswana áttu böm kvenna sem giftar vom
erlendum ríkisborgumm ekki rétt á þarlendum ríkisborgararétti. Lögmaður
nokkur frá Botswana, Unity Dow, sem gift var erlendum ríkisborgara, fór í mál
við ríkisstjóm Botswana. Hæstiréttur landsins taldi lög þessi vera í andstöðu við
meginregluna um jafnrétti kynjanna samkvæmt alþjóðlega viðurkenndum
samningi og Botswana væri þar með bundið af, þrátt fyrir að Botswana hefði
ekki fullgilt samninginn. Svo skemmtilega vill til að í því eina máli fyrir kæm-
nefnd jafnréttismála sem reynt hefur á kvennasamninginn var umfjöllunarefnið
hið sama, sjá nánar í kafla 4.6. Þetta mál sýnir að tilvist samningsins ein og sér
getur haft áhrif á réttarstöðu kvenna til betri vegar.
I umræðunni um formlegt og efnislegt jafnrétti hafa þær raddir heyrst að
reynslan hafi þegar sýnt okkur að formlegt eða lagalegt jafnrétti hafi ekki tryggt
raunverulegt jafnrétti og því sé óþarfi að leggja áherslu á hina lagalegu vemd,
viðhorfsbreyting sé það eina sem dugi. Víst er það rétt að viðhorfsbreytinga er
þörf en það þýðir þó ekki að nauðsyn á lagalegri vemd sé engin, þvert á móti
sýnir það nauðsyn lagalegrar vemdar.
Gangur mannréttindabaráttu hefur yfirleitt verið sá, að fyrst koma fram á
sjónarsviðið einstaklingar og hópar sem vekja athygli á misréttinu, síðan tekst
að vinna pólitískt fylgi til breytinga á lögum og smám saman breytast viðhorf
manna. Hversu hratt það gerist ræðst af mörgum þáttum, m.a. því hversu
íhaldssömum eða framsæknum túlkunum dómstólar beita. Þrátt fyrir að menn
telji lögfræðina oft vera íhaldssamt fag þá hafa lagabreytingar oftast mtt veginn
til aukins jafnréttis hvort heldur er kynjanna, kynþátta eða annars auk þess sem
lagabreytingar eru aðgerð til að breyta óviðunandi ástandi.
Islendingar em líklega almennt sammála um að kynin skuli njóta jafnréttis,
þeir em sem betur fer fáir í dag sem halda því fram að kynjamisrétti sé réttlæt-
anlegt. Það stoðar hins vegar lítt að sitja með hendur í skauti og bíða þess að
breytingar gerist af sjálfu sér. Ein mikilvæg leið af mörgum sem tæki til að
breyta ríkjandi ástandi er sérstök lagasetning. Gott dæmi um slíka tegund laga-
setningar em samkeppnislög. Þar hafa menn komið sér saman um að frjáls sam-
keppni sé æskilegt pólitískt markmið sem beri að vinna að. I því skyni hafa ver-
ið sett lög til að tryggja að svo verði og jafnframt tryggð skilvirk úrræði til að
tryggja framgang laganna og taka á brotum á þeim.
6 McClimans, Else Leona: Kvinner juss og menneskerettigheter-hvor gaar vi fra Beijing. Retfærd
nr. 1/1994.
9