Tímarit lögfræðinga - 01.02.1998, Page 27

laginu og fjölskyldunni til að jafna stöðu kynjanna. Allt eru þetta ágætar leið-
beiningar fyrir þau sem fást við lagatúlkun á þessu sviði.
I 1. gr. samningsins er hugtakið mismunun gagnvart konum skilgreint eins
og fram kemur hér að framan og hlýtur sú skilgreining að vera grundvallaratriði
við túlkun samningsins. I 2. gr. samningsins segir að ríkin skuli koma á laga-
vemd á réttindum kvenna á gmndvelli jafnréttis við karla og tryggja fyrir lög-
bæram dómstólum landsins og hjá öðmm opinberum stofnunum raunverulega
vemd til handa konum gegn hvers konar misrétti. Þessi grein er afar mikilvæg
þegar fjallað er um lagatúlkun. Hún leggur þær skyldur á dómstóla og stjóm-
sýsluhafa í úrskurðum sínum að veita konum, ekki aðeins formlega vemd, held-
ur raunverulega vemd gegn misrétti. Þetta þýðir m.a. að dómarar og aðrir úr-
skurðaraðilar geta ekki látið sér nægja að horfa til þess hvort lagatexti út af fyrir
sig mismuni kynjunum heldur verður að horfa á raunveruleg áhrif laganna,
þ.e.a.s. hvort lögin í reynd mismuni kynjunum eða skerði að öðru leyti réttindi
kvenna samkvæmt samningnum. Við það mat er margt sem nauðsynlegt er að
hafa í huga. I fyrsta lagi verður að horfa til þess að lengst af hefur rétturinn verið
mótaður af körlum með karla í huga. Þeir sem sett hafa lögin og síðan túlkað
þau í áranna rás hafa fyrst og fremst verið karlar. Þeirra afstaða hlýtur að mörgu
leyti að ráðast af þeirri reynslu og þeim viðhorfum sem þeir hafa aflað sér í
lífinu sem karlar en sú reynsla hefur lengst af verið önnur en kvenna. Við lifum
í samfélagi þar sem konur og karlar af ýmsum orsökum hafa farið mismunandi
leiðir í lífinu. Af því leiðir að lífsskilyrði kynjanna eru mismunandi svo og
þarfimar og möguleikamir. Því snerta lög og réttur konur og karla oft á tíðum
með mismunandi hætti. Þess vegna er ekki nægjanlegt þegar túlka á réttinn að
túlka lagabókstafinn eingöngu með hefðbundnum lögskýringaraðferðum.
Nauðsynlegt er að dómstólar og aðrir úrskurðaraðilar hafi innsýn í áhrif laga og
þar með túlkunar á þá einstaklinga sem hlut eiga að máli hverju sinni. Þetta
þýðir m.a. að vitneskja um raunvemlegt líf kvenna er nauðsynleg forsenda þess
að lög verði túlkuð þannig að réttindi kvenna séu virt samkvæmt samningnum.
Að baki sérhverri lagasetningu og sérhverri lagatúlkun liggur mat, verð-
mætamat þeirra sem lögin setja og þeirra sem þau túlka. Engin ástæða er til þess
að ætla að dómarar eða aðrir þeir sem við lögin fást mismuni kynjunum vísvit-
andi í túlkunum sínum. En séu þeir ekki meðvitaðir um mismunandi áhrif laga
og lagatúlkunar á hina ýmsu hópa er hætt við að jafnrétti fyrir lögum verði ekki
í reynd. Til gamans má nefna frægt orðatiltæki úr frönskum rétti sem sýnir vel
afstæði hugtaksins „jafnræði fyrir lögum“: „í Frakklandi era allir jafnir fyrir
lögunum, þannig gilda lögin um bann við því að sofa undir brúm jafnt fyrir ríka
og fátæka!“.
4.6 Kvennasamningurinn og íslenskur réttur
Ekki hefur mikið reynt á kvennasamninginn í íslenskum rétti. I þeim dóms-
málum hér á landi sem fjallað hafa um jafnrétti kynjanna verður ekki séð að
kvennasamningurinn hafi verið til umfjöllunar og svo virðist sem dómarar og
21