Tímarit lögfræðinga - 01.02.1998, Blaðsíða 37

I lagaákvæði þessu koma fyrir hugtökin sameign, þar sem talað er um sam-
eign íslensku þjóðarinnar, og svo hugtakið eignarréttur, þegar talað er um for-
ræði einstakra aðila yfir veiðiheimildum. Er því nauðsynlegt, áður en lengra er
haldið, að víkja nokkrum orðum að hugtökunum eign og eignarréttur í lög-
fræðilegri merkingu.
2. UM HUGTÖKIN EIGN OG EIGNARRÉTT
2.1 Afstæð merking eignarréttarhugtaksins
Eignarréttarákvæði íslensku stjómarskrárinnar hefur staðið efnislega óbreytt
frá því Islendingum var fyrst sett stjómarskrá árið 1874, þótt ákvæðið eigi sér
lengri sögu. I upphafi var almennt talið, að stjómarskrárvemd eignarréttinda
takmarkaðist við beinan eignarrétt að líkamlegum hlutum eins og fasteignum
og lausafé, þ.e. eignarrétt í þrengri merkingu, sem svo er stundum nefndur.
Það er hins vegar löngu viðurkennt, að með orðinu „eign“ í 72. gr. stjómar-
skrárinnar er ekki aðeins átt við ópersónuleg, áþreifanleg verðmæti eins og fast-
eignir og lausafé, heldur einnig hvers konar önnur verðmæt réttindi, sem til
eigna verða talin, eins og afnotaréttindi, kröfuréttindi, höfundaréttindi, rétt sam-
kvæmt einkaleyfi og vömmerki o.fl. Staðfestu íslenskir dómstólar þennan víð-
tæka skilningi eignarréttarhugtaksins þegar árið 1916 í málum þeim, eru risu út
af setningu bannlaganna, sbr. Lyfrd. IX, bls. 809 og Lyfrd. X, bls. 20, 601 og
603. í stuttu máli má segja, að sameiginlegt einkenni eignarréttinda sé það, að
aðilaskipti geti orðið að þeim og að þau verði metin til fjár á peningalegan
mælikvarða. Um eignarréttindi getur samt sem áður verið að ræða, þótt hvomgu
þessara einkenna sé til að dreifa.
Rétt er og að hafa í huga, að stundum em tiltekin réttindi, önnur en þau sem
hér vom nefnd, talin til eignarréttinda. Þannig má sem dæmi nefna, að atvinnu-
réttindi em í ýmsum samböndum talin til eignarréttinda, eins og nánar verður
rakið síðar, og geta notið vemdar eignarréttarákvæðis stjómarskrárinnar. At-
vinnuréttindi í þessu sambandi em almennt taldar heimildir manna til að stunda
áfram þau störf, sem þeir hafa tekið upp, en stundum einnig þau störf, sem
menn hafa fengið sérstakt leyfi eða löggildingu stjómvalda til að stunda.3
Við umræður um það, sem oft er kallað „eignarhald" á veiðiheimildum, hafa
menn eðlilega gripið til hugtakanna eign, eignarréttur og eignarréttindi, en
þó yfirleitt án þess að jafnframt komi fram, hver skilningur er lagður í hugtök-
in. Slíkt er bagalegt, því inntak hugtakanna er breytilegt og athuga þarf merk-
ingu þeirra hverju sinni, sem á þau reynir.
Þannig er t.d. ekki sjálfgefið, að lagður verði sami skilningur í hugtakið eign-
arréttur í 1. gr. laga nr. 38/1990, sem hér eftir verða nefnd fiskveiðistjómunar-
lögin, og á að leggja í hugtakið eignarréttur í 72. gr. stjómarskrárinnar. Með
sama hætti er ekki sjálfgefið, að hugtökin fyrnanlegar eignir og keypt eignar-
3 Gaukur Jörundsson: „Stjómskipuleg vemd aflahæfis, atvinnuréttinda og atvinnufrelsis“. Úlf-
ljótur, 3. tbl. 1968, bls. 161-189, og sami höfundur: Um eignamám, bls. 77.
31