Tímarit lögfræðinga - 01.02.1998, Síða 40

3. UM HAFALMENNINGA OG VEIÐAR í ÞEIM
3.1 Úthafíð
Úthafið er það hafsvæði, sem er utan ríkislögsögu einstakra ríkja, og er það
öllum frjálst til umferðar og nota. Ekkert ríki getur slegið eign sinni á hluta þess
eða áunnið sér þar forréttindi umfram önnur ríki. Aldagömul þjóðréttarhefð
liggur að baki grundvallarreglunni um frelsi á höfunum. Sú þjóðréttarregla var
á sínum tíma staðfest í Genfarsamningnum frá 1958 um úthafið.
í 87. gr. hafréttarsáttmála Sameinuðu þjóðanna frá 10. desember 1982, sem Is-
land fullgilti 21. júní 1985, er fjallað um réttindi ríkja á úthafinu, en þau eru m.a.
frelsi til siglinga, til fiskveiða, til þess að leggja sæstrengi og leiðslur, til flug-
umferðar og til vísindarannsókna, innan þeirra marka sem alþjóðlegar skuld-
bindingar kveða á um. Hefur Island með aðild sinni að samningi þessum tekist
ýmsar skyldur á herðar gagnvart öðrum ríkjum um vemdun auðlinda hafsins.
Hinn 4. ágúst 1995 var samþykktur í New York á vegum Sameinuðu þjóð-
anna nýr samningur um stjómun og vemdun fiskistofna, sem ganga milli lög-
sögu ríkja og úthafsins. Er hann oftast nefndur Úthafsveiðisamningurinn. Var
ákveðið á umhverfisráðstefnu Sameinuðu þjóðanna árið 1992, að samningur
þessi skyldi gerður. Hafréttarsáttmálinn sjálfur hefur aðeins að geyma nokkrar
gmndvallarreglur um veiðar á úthafinu, einkum 116.-119. gr., og um deilistofna
og miklar fartegundir, sem þörfnuðust nánari útfærslu. Er það hlutverk úthafs-
veiðisáttmálans að bæta þar úr.4
3.2 Islenskt forráðasvæði
Um landhelgi íslands er mælt fyrir í lögum nr. 41/1979 um landhelgi, efna-
hagslögsögu og landgrunn. Samkvæmt 1. gr. skal landhelgi Islands afmörkuð af
línu, sem alls staðar er 12 sjómílur frá gmnnlínu, sem dregin er milli þeirra
staða, sem tilgreindir em í ákvæðinu. 12. gr. segir, að fullveldisréttur Islands nái
til landhelginnar, hafsbotnsins innan hennar og loftrýmisins yfir henni. Fram-
kvæmd fullveldisréttarins fer eftir íslenskum lögum og ákvæðum alþjóðalaga.
Efnahagslögsaga Islands er svæði utan landhelginnar, sem afmarkast af línu,
sem alls staðar er 200 sjómílur frá grunnlínum landhelginnar, sbr. 3. gr. laga nr.
41/1979.
Innan efnahagslögsögunnar hefur Island samkvæmt 4. gr. a) fullveldisrétt að
því er varðar rannsóknir, hagnýtingu, vemdun og stjómun auðlinda, lífrænna og
ólífrænna, á hafsbotni og í honum, í hafinu yfir honum svo og aðrar athafnir
varðandi efnahagslega nýtingu og rannsóknir innan svæðisins, svo sem fram-
leiðslu orku frá sjávarföllum, straumum og vindi; b) lögsögu að því er varðar
byggingu mannvirkja og afnot af þeim, vísindalegar rannsóknir, vemdun hafs-
ins og önnur réttindi og skyldur samkvæmt alþjóðalögum.
4 Um þetta efni sjá nánar Gunnar G. Schram: Ágrip af þjóðarétti. Reykjavík 1986, bl . 77, og
sami höfundur: Umhverfisréttur. Reykjavík 1995, bls. 208-209, og einnig rit sama höfundar:
Vemdun hafsins. Hafréttarsáttmálinn og íslensk lög. Reykjavík 1988.
34