Tímarit lögfræðinga - 01.02.1998, Síða 47

5. Rétturinn gekk ekki að erfðum nema þá sem arfur frá einni kynslóð til ann-
arrar.
6. Eftir atvikum gat rétthafi leitað til yfirvalda, ef hann var hindraður í því að
neyta réttar síns, t.d. vegna ofríkis annarra, en það var þó ekki í skjóli
eignarréttar.
Af þessari upptalningu sést, að einstaka menn (afnotahafa) skorti að því er
varðaði meðferð og nýtingu fiskimiðanna og fiskistofnana flestar þær heimildir,
sem almennt eru taldar felast í einstaklingseignarrétti.
Niðurstaða framangreindra hugleiðinga er því sú, að sá aimenni afnota-
réttur, sem allir Islendingar höfðu af fiskimiðunum allt til ársins 1976, þegar
fyrst var farið að áskilja leyfi til fiskveiða, gat sem slíkur ekki orðið grundvöllur
stjómarskrárvarins einstaklingsbundins eignarréttar nokkurs manns.
Hinu má svo aftur velta fyrir sér, hvort tilteknir einstaklingar hafi á sínum
tíma hagnýtt sér þessa heimild með svo sérstökum hætti í atvinnuskyni, að þeir
hafi með þeim hætti myndað atvinnuréttindi sér til handa, sem telja megi eign
í merkingu eignarréttarákvæðis stjómarskrárinnar. Sjá til athugunar H 1964 573
(sundmarðardómur). Að því skal ekki vikið frekar hér, en næst skal að því hug-
að, hvort löggjafanum hafi verið heimilt að takmarka óheftan rétt almennings
til veiða á opnu hafi með þeim hætti, sem gert hefur verið og þá á hvaða gmnd-
velli.
5. TAKMARKANIR Á RÉTTI TIL VEIÐA í HAFALMENNINGUM
5.1 Réttur til veiða í skjóli almannaréttar
Eins og fyrr segir nutu landsmenn allir frá upphafi íslandsbyggðar réttar til
þess að veiða í hafalmenningum. í því fólst, að allir þeir, sem áttu skip og veið-
arfæri, höfðu frelsi til þess að nýta sér þennan rétt, ekki aðeins til þess að veiða
í soðið fyrir sjálfan sig og sína, heldur líka til þess að hafa atvinnu sína af fisk-
veiðum. Þessi réttur almennings til veiða var ekki grundvallaður á einkarétti af
neinu tagi og byggðist ekki á því, að hver og einn einstaklingur ætti eignarrétt
að ákveðnum hluta fiskistofnanna eða eignarrétt að ákveðnum hlutum hafsvæð-
anna við Island. Þvert á móti var rétturinn almennur, þ.e. allir þeir, sem réðu yfir
fiskiskipi og veiðarfærum, gátu fært sér hann í nyt á grundvelli almennra laga,
sem áttu rætur sínar að rekja allt aftur til þjóðveldisins. Hér var m.ö.o. um al-
mannarétt að ræða, og slíkur almannaréttur hefur, eins og áður segir, ekki ver-
ið talinn eign í skilningi 72. gr. stjómarskrárinnar.16
5.2 Takmarkanir af ýmsu tagi
Framangreind skipan mála hélst lengst af óbreytt, en á ofanverðri 19. öld
voru sett lög, sem veittu heimild til að takmarka og banna notkun einstakra
16 Gaukur Jörundsson: Um eignamám, bls. 77-81.
41