Tímarit lögfræðinga - 01.02.1998, Side 48

veiðarfæra á tilteknum svæðum. Síðar komu heimildir til að friða einstök
svæði fyrir veiðum, og loks voru lögleidd ákvæði um, að ákveðnar veiðar
skyldu háðar leyfi sjávarútvegsráðherra. Lagaheimildir af því tagi hafa síðan
verið grundvöllur stjómunar fiskveiða hér á landi. Með þessari löggjöf var í
raun takmörkuð hin áður óhefta heimild almennings til veiða í hafalmenn-
ingum, og hin foma regla Grágásar og Jónsbókar þannig smám saman þrengd.
Gat í þessu falist bæði þrenging á atvinnufrelsi manna, þ.e. frelsinu til þess að
velja sér það lífsstarf, sem hugur þeirra stendur til, og þrenging á atvinnurétt-
indum þeirra, sem þá þegar höfðu fiskveiðar að atvinnu.
5.3 Takmarkanir í skjóli fullveldisréttar ríkisins
Oumdeilt er, að fiskimiðin umhverfis landið voru í hættu sökum ofveiði, og
nauðsyn bar til að takmarka veiðar með einhverjum hætti. Það kom í hlut lög-
gjafans samkvæmt því valdi, sem þjóðin hefur falið honum, að takmarka nýt-
ingu fiskimiðanna og setja almennar leikreglur um hagnýtingu þeirra. í skjóli
fullveldisréttar ríkisins, sbr. nú 2.-4. gr. laga nr. 41/1979, og almennra vald-
heimilda gátu handhafar löggjafarvalds sett reglur um meðferð og nýtingu
fiskimiðanna umhverfis landið, sem þeir og gerðu. Það gerði ríkið hins vegar
ekki í krafti þess, að það væri eigandi fiskimiðanna í einkaréttarlegum
skilningi, heldur sem handhafi lagasetningarvalds.
í sambandi við þessa lagasetningu er mikilvægt að hafa í huga, að með henni
varð ríkið hvorki eigandi hafsvæðanna við landið né þeirra fiskistofna, sem þar
er að finna, enda var með lagasetningu þessari ekki lýst yfir eignarhaldi ríkisins
á þeim verðmætum. Með þessum aðgerðum var löggjafinn fyrst og fremst að
gegna þeirri frumskyldu sinni að skipa málum með mönnum í þjóðfélaginu,
þegar þörf krafði, og að sjá til þess, að staðið væri við skuldbindingar, sem
íslenska ríkið hefur gengist undir samkvæmt hafréttarsáttmála Sameinuðu
þjóðanna, sbr. m.a. 61. gr. hans. Þær almennu heimildir, sem menn höfðu fram
að þessu haft til veiða á miðunum við landið og áður er lýst, stóðu því ekki í
vegi, að slíkar reglur væru settar.
Um stjómskipulegan rétt handhafa rflcisvaldsins til þess að grípa til slíkra
ráðstafana er nærtækast að vitna til 69. gr. stjómarskrárinnar, eins og það
ákvæði var við setningu fiskveiðistjómunarlaganna, en í því ákvæði sagði:
Engin bönd má leggja á atvinnufrelsi manna, nema almenningsheill krefji, enda
þarf lagaboð til. Þessi heimild er orðuð með lítið eitt breyttum hætti í 75. gr.
núgildandi stjómarskrár, þótt efnislega sé um sömu heimildina að ræða, en þar
segir: Öllum er frjálst að stunda þá atvinnu sem þeir kjósa. Þessufrelsi má þó
setja skorður með lögum, enda krefjist almannahagsmunir þess.
í 75. gr. stjómarskrárinnar (áður 69. gr.) eru sett tvenn skilyrði fyrir því, að
bönd megi leggja á atvinnufrelsi manna, þ.e. að slíkt sé gert með lögun og að
almenningsheill krefji. Em þessi skilyrði hliðstæð því, sem um eignamám gildir
að því þó frátöldu, að þriðja skilyrðinu fyrir lögmæti eignamáms, að fullar
bætur komi fyrir, er hér sleppt. Skerðingar á atvinnufrelsi verða menn því að
42