Tímarit lögfræðinga - 01.02.1998, Page 61

með löglegri heimild, ef til vill um langan tíma, og á efnahagslegt öryggi sitt
undir, hefur fjárhagslegt gildi fyrir viðkomandi.
Af fræðiskoðunum, einstökum lagafyrirmælum og dómsúrlausnum má draga
þá ályktun, að slík atvinnuréttindi njóti stjómarskrárvemdar, þótt jafnframt sé
viðurkennt, að sú vemd sé takmarkaðri en vemd hefðbundinna eignarréttinda.
Er í því sambandi viðurkennt, að löggjafinn hafi rúma heimild til að banna eða
takmarka starfsemi, sem telst skaðleg eða óæskileg, og heimild til að fela ríkinu
að taka í sínar hendur atvinnugreinar, þar sem hætta er á misnotkun og mæla
fyrir um skipulag í atvinnulífi til að tryggja gæði, auka öryggi, friða auðlindir
og vernda umhverfi, jafnvel þótt það kunni að raska atvinnuréttindum manna.
Dæmi um rúma heimild löggjafans til þess að banna bótalaust atvinnu-
starfsemi em lög þau, sem á sínum tíma bönnuðu minkaeldi hér á landi, sbr. H
1964 573 (sundmarðardómur).
Lög nr. 11/1951 um breytingu á lögum nr. 112/1947 um loðdýrarækt lýstu minkaeldi
óheimilt hér á landi eftir nánari reglum. Arið 1947 hafði maður einn látið teikna og
reisa minkahús, og hélt hann þar áfram rekstri minkabús, sem hann hafði haft allt frá
árinu 1939, en fullnýtti þó hvergi húsið. í samræmi við ákvæði áðurgreindra laga
lagði hann búið niður í árslok 1954 og höfðaði eftir það mál á hendur ríkinu til
heimtu bóta, m.a. fyrir atvinnuspjöll. Bæði hérðasdómur og Hæstiréttur komust að
þeirri niðurstöðu, að bæta bæri minkahús, búr og tæki, en kröfunni um bætur fyrir
atvinnuspjöll var hafnað á báðum dómstigum. Rök fyrir því að hafna kröfunni um
bætur fyrir atvinnuspjöll voru hins vegar ólík á hinum tveimur dómstigum.
Loðdýrabóndinn hafði ekki fengið sérstakt leyfi eða löggildingu til minkaeldis eins
og lög um loðdýrarækt þó gerðu ráð fyrir, en af hálfu ríkisins var ekki á því byggt,
að ekki hefði verið farið eftir lögunum. Héraðsdómur taldi, að ekki lægju fyrir sér-
stök atvinnuréttindi, sem talin yrðu eign, og yrðu því ekki dæmdar bætur fyrir missi
hagsvonar á grundvelli 67. gr. stjómarskrárinnar. Rökstuðningur Hæstaréttar var hins
vegar annar. Þar segir, að minkaeldi hafi verið bannað vegna þeirrar hættu og spjalla,
sem minkar, er úr haldi sleppa, valdi, og séu að svo vöxnu máli ekki efni til að bæta
umrædd atvinnuspjöll.
Héraðsdómur í máli þessu hafnar því út af fyrir sig ekki, að atvinnuréttindi
geti notið vemdar eignamámsákvæðis stjómarskrárinnar, en sýnist takmarka
hana við þau atvinnuréttindi, sem byggjast á sérstöku leyfi eða löggildingu
stjómvalda. Hæstiréttur virðist hins vegar leggja aðaláhersluna á það, að bóta-
skylda sé ekki fyrir hendi vegna ástæðna og tilgangs atvinnuskerðingarinnar. Á
það hefur verið bent, að ætla megi, að með því sé gefið í skyn, að um atvinnu-
réttindi sé að ræða, sem geti notið vemdar eignamámsákvæðis stjómarskrárinn-
ar, og bendi það til þeirrar skoðunar, að atvinnuréttindi almennt geti talist eign
í skilningi þess ákvæðis.27
27 Sjá nánar Gaukur Jörundsson: „Stjómskipuleg vemd aflahæfis, atvinnuréttinda og atvinnu-
frelsis", bls. 183.
55