Tímarit lögfræðinga - 01.02.1998, Page 70

3. HVERJAR ERU TAKMARKANIR DNA-RANNSÓKNA?
Mikilvægt er að allir þeir sem koma að rekstri og úrvinnslu dómsmála geri
sér grein fyrir því að DNA-rannsóknir sem notaðar eru í þeim tilgangi að upp-
lýsa mál hafa nokkrar takmarkanir. Venjuleg DNA-rannsókn í sakamáli gerir í
raun ekkert annað en staðfesta að tiltekið sýni sé úr tilteknum einstaklingi eða
að það sé ekki úr honum. En þannig niðurstaða fæst þó ekki nema að vissum
skilyrðum uppfylltum. Til að útskýra betur ýmsar takmarkanir DNA-rannsókna
við að upplýsa mál verða nú rakin nokkur dæmi.
I fyrsta lagi verður sýnið sem nota á að vera fullnægjandi. Það þarf t.d. að
vera hreint lífssýni í nægjanlegu magni. Rannsókn á lífssýni sem blandast hefur
lífssýnum úr öðrum einstaklingi eða einstaklingum getur haft þau áhrif að erfitt
eða útlokað er að bera erfðaefnin saman. Sama á við ef sýni hefur orðið fyrir
smiti frá utanaðkomandi efni. Ef sýni er blandað eru allt eins líkur á því að fram
komi við rannsóknina erfðaefni frá öðrum en þeim sem sætir rannsókninni.
Niðurstöður DNA-rannsóknarinnar verða því ekki marktækar. Ef sýni er í tak-
mörkuðu magni er t.d. hætta á að ekki verði unnt að endurtaka rannsóknina en
slíkt getur verið nauðsynlegt hafi verið erfitt að greina erfðaefnið með nægjan-
lega mikilli vissu.11 Einnig er hætta á því þegar sýni er í takmörkuðu magni að
ekki verði hægt að einangra og mæla nægjanlega mörg erfðamörk. Með svo-
kallaðri PCR-aðferð (Polymerase Chain Reaction) er þó unnt að fjölfalda DNA-
erfðaeigindimar sem gerir mælingu mögulega þrátt fyrir takmarkað magn sýn-
isins sem ella væri ekki möguleg. Það breytir þó ekki því að til þess að niður-
stöður rannsóknarinnar verði ömggar er oftast nauðsynlegt að mæla nokkur
erfðamörk. Venjulega eru mæld fjögur til fimm erfðamörk vegna þess að talið
er nánast útilokað að tveir einstaklingar hafi í litningunum svo margar sörnu
erfðasamsætur sem fram koma með athugun á erfðamörkunum. Því má segja að
takist aðeins að mæla eitt til tvö erfðamörk í tilteknu lífssýni geti það veikt
áreiðanleika rannsóknarinnar. Niðurstöður rannsóknarinnar þurfa þó í því
tilfelli ekki að vera rangar. Ekki er heldur alltaf nauðsynlegt að mæla fleiri
erfðasamsætur vegna þess að erfðaeinkennin eru missjaldgæf. Ef mældar eru
erfðasamsætur sem em fátíðar er síður þörf á að mæla margar þeirra.
I öðru lagi er ekki unnt að staðfesta að tiltekið lífssýni sé úr ákveðnum ein-
staklingi nema hann sé til staðar þannig að unnt sé að taka lífssýni úr honum til
samanburðar. Ef lífssýni finnst á vettvangi glæps er ekki unnt að mæla úr
hverjum það er nema með samanburði á erfðaefni sem fengið er úr ákveðnum
einstaklingi. Þegar hinn meinti brotamaður er þekktur má taka úr honum blóð
og bera saman við erfðaefnin í lífssýninu sem fundist hefur á vettvangi. Ef hins
11 Neufeld o.fl., bls. 23: „Hence, it can become difficult indeed to declare with confidence that one
band matches another. What is worse, forensic samples are often limited in amount and so cannot
be retested if ambiguities arise“.
64