Tímarit lögfræðinga - 01.10.2001, Síða 72

unnt er að afhenda eða yfirfæra eignarrétt á heldur einungis tilvísunarstærð. Af
því leiðir að eign eða réttarsamband skortir til að tengja skattlagninguna við og
er sérsköttun af þeim sökunr óhjákvæmileg.
í annan stað ber að skattleggja afleiðu sér ef skattaðili hefur innleyst hana án
þess að hafa átt hin undirliggjandi verðmæti. Einnig þá skortir eign eða réttar-
samband til að tengja skattlagninguna við og breytir engu í því sambandi þótt
hið undirliggjandi verðmæti sé af þeirri gerð að afhending eða yfirfærsla á
eignarrétti að því sé möguleg. Tveir aðilar kunna t.d. að hafa samið um kaupval
á 10 kg af gulli án þess að nokkum tíma hafi staðið til að afhenda það í lok
samningstímans héldi eigandi samningnum til streitu, þar sem undirskilið var
að gera samninginn upp sem mismunargreiðslu.
I öðrum tilvikum er óhjákvæmilegt að samskatta afleiðu og undirliggjandi
verðmæti vegna langrar og víðtækrar hefðar. Við kaup á íbúðarhúsnæði er t.d.
algengt að sarnið sé um afhendingu ákveðinnar eignar fyrir tiltekið verð á nánar
tilgreindum tíma síðar meir. Helgast það af því að venjuleg fjölskylda þarf
nokkurn tíma til að rýma húsnæðið. Slíkir samningar eru þess vegna samsettir
af afleiðuþætti og venjulegum afhendingarkaupum. Samt dytti engum í hug að
skattleggja afleiðuþáttinn sér. Eins er þessu farið þegar um framvirkar pantanir
fyrirtækja er að ræða og eru tekjur af þeim því gerðar upp með hinum undir-
liggjandi verðmætum. Hugsanlega má einnig finna önnur tilvik. Við mat á því,
hvort gera beri þau upp sér eða saman með hinum undirliggjandi verðmætum,
verður þá að skoða hvert tilvik sérstaklega og athuga hvort framkvæmdin sé
nægilega löng og víðtæk til að reisa megi á henni gildandi rétt.
Þau dæmi sem nefnd voru hér að ofan sýna að fyrir koma tilvik þar sem sér-
sköttun er óhjákvæmileg og tilvik þar sem sérsköttun myndi brjóta í bága við
gildandi lög og áralanga frantkvæmd skattyfirvalda. Er hún því óhugsandi eða ekki
framkvæmanleg og verður því að samskatta afleiðuna með hinu undirliggjandi
verðmæti. Þar á milli eru svo fjölmörg dæmi þar sem bæði er unnt að beita sér- og
samsköttun og er ekki að finna neitt óyggjandi svar í skattalögum við því hvort
skal gert. Langeðlilegast sýnist þó að láta skattlagningu afleiðunnar velta á því um
hvað aðilar hennar semja.28 Semji aðilar um eitthvað meira en afhendingu hinna
undirliggjandi verðmæta getur það bent til þess að samningurinn, þar á meðal
efnahagslegar afleiðingar hans, eigi að vera andlag skattlagningar. Gildir það al-
mennt um kauphallarskráða eða staðlaða samninga eins og valrétt og framvirka
vaxtasamninga. Tilgangur þeirra er þannig umfram allt að veðja á framtíðarlegar
hækkanir hinna undirliggjandi verðmæta eða tryggja aðila fyrir hugsanlegum
verðbreytingum. Einnig getur uppgjörsformið skipt máli. Hafi mismunargreiðsla
farið fram, eða aðilar samið um að mismunargreiðsla gæti orðið, kann það að
benda til þess að afleiðan hafi verið aðalatriði samningsins en ekki hið undirliggj-
andi verðmæti. En að láta skattlagningu afleiðu ráðast af samningi aðila er þó mjög
tímafrekt þar sem hún krefst þess í raun að skattyfirvöld kanni hvem einstakan
28 Sbr. Engholm Jacobsen o.fl.: Skatteretten 1,1. útg., bls. 547.
220