Uppeldi og menntun - 01.01.2008, Side 31

31
kímni geti veitt útrás og hins vegar að hún feli alltaf í sér niðurlægingu (Casson, 1997).
Hugmyndin um hlátur sem tilfinningalega útrás eða geðhreinsun er einkum rakin
til freuds, en kenningar eru einnig til um líkamlega útrás eða slökun sem fæst af
kímni og hlátri. Á ýmsum sjúkrastofnunum hefur kímni til dæmis verið beitt til að
draga úr streitu og þar með lækka blóðþrýsting sjúklinga. Á sama hátt er kímni notuð
til að lyfta geði alvarlega veikra sjúklinga þar sem hún virðist hjálpa fólki að takast
á við áföll og örvæntingu vegna sjúkdóms síns (sjá Roberts, 1997). Þeir sem ganga
hvað lengst í að lofa gagnsemi kímni og þá útrás sem hún veitir segja að það sé lífs-
nauðsynlegt að fólk þrói með sér kímnigáfu til að kljást við streitu tæknisamfélagsins
(Gentile og McMillan, 1978).
Kenningin um niðurlægjandi hlið kímninnar er hins vegar rakin mun lengra, eða til
Platós, sem taldi hlátur ávallt fela í sér illkvittni. Slík kímni er innbyggð í ýmiss konar
mannjöfnuð enda hlæja menn þá á kostnað annarra til að upphefja sjálfa sig. Gjarnan
er þá skopast að heimsku einhvers eða einhver er látinn líta heimskulega út. Þessi lít-
illækkandi kímni hefur verið kennd við einelti, en hugtakið eineltishúmor hefur verið
notað í bókmenntarannsóknum (Regína U. Margrétardóttir, 2002). Hláturinn veitir þá
útrás fyrir ótta eða óöryggi sem viðkomandi veit varla að hann er haldinn (Casson,
1997).
fjölmargir hafa fjallað um gagnsemi kímni með tilliti til barna. Andrew Casson
bendir á að börn noti gjarna hlátur eða grín til að takast á við erfiðar aðstæður sem
vekja kvíða, sektarkennd eða vonbrigði, rétt eins og freud segir að fullorðnir geri
(Casson, 1997). Í raun gilda sömu rök um gagnsemi kímni fyrir börn og fullorðna:
Kímni auðveldar börnum að eiga samskipti við önnur börn og þar með að eignast
vini. Kímni dregur úr streitu barna, veitir þeim tímabundið frelsi undan kvöðum og
reglum sem þeim er gert að hlíta. Kímni gæðir börn lífskrafti og hefur í raun lækn-
ingagildi því hún dreifir huganum frá erfiðleikum sem þau standa frammi fyrir. Hlát-
ur við erfiðar aðstæður gerir óhugnaðinn svo miklu meðfærilegri; óttinn skreppur
saman (sjá Cart, 1995; Klein, 2003).
Kenningar um kímni og þroska
Kímni barna getur gefið góðar vísbendingar um þroska þeirra. Börn ganga í gegnum
fjögur skeið hvað tilfinningu fyrir kímni varðar. Strax um eins árs aldur geta börn
hlegið að óvæntri eða rangri hreyfingu eða skrýtnum uppátækjum. Á þessu stigi er
kímnin eingöngu falin í gjörðum, einföldum uppátækjum eins og að nota skó sem
síma. Um tveggja ára aldur læra börn að meta bull og vitlausa orðanotkun en þetta
stig er þó náskylt hinu fyrra og rennur jafnvel saman við það. Börnin hlæja að einföldu
misræmi, hundur er kallaður köttur eða bullorð rímað við orð sem þau þekkja. Um
þriggja til fjögurra ára aldur finnst börnum ósamræmi í hugtökum fyndið, til dæmis
hlutverkaskipti og talandi dýr. Loks læra þau að meta orðaleiki og margræðni um
sjö ára aldur eða um leið og þau uppgötva að ekki er allt sem sýnist. Á þessu skeiði
verða gátur og alvöru brandarar til dæmis afar vinsæl (Bergen, 2003; McGhee, 1979.
Sjá einnig Shaeffer og Hopkins, 1988).
BRyNhILDUR ÞÓRARINSDÓTTIR