Uppeldi og menntun - 01.01.2008, Blaðsíða 54

54
UMBROT
þ.e.a.s. þeirri hugmyndafræði sem hún vildi hafa að leiðarljósi í samskiptum sínum
við nemendur. Hins vegar snýr þriðja spurningin að vilja eða löngun hennar, sem gat
vel verið í blóra við fyrrnefnda hugmyndafræði sem hún vildi tileinka sér. Til nán-
ari útskýringar mætti nefna sem dæmi hugsanleg viðbrögð við ókurteisi. Kennarinn
kann að bregðast við henni með þögninni einni (1), þó honum finnist að hann þyrfti
að bregðast við slíku með viðeigandi athugasemd (2) en helst vildi hann jafnvel svara
í sömu mynt (3).
Óvænt atvik er þegar eitthvað ber út af í kennslustofunni. Atvikið þarf ekki að vera
stórvægilegt heldur eitthvað sem er minnisstætt kennurum, eða nemendum. Tripp
(1993) skilgreinir óvænt atvik (critical incident) sem eitthvert hversdagslegt atvik sem
er ekki merkilegt í sjálfu sér heldur vegna þeirrar merkingar sem lögð er í það. Tripp
telur að það geti verið gagnlegt kennurum að skoða vel óvænt atvik í kennslunni
þegar þeir ígrunda starf sitt. Með þeim hætti geti kennarar þróað með sér starfskenn-
ingu sem byggist á viðhorfi þeirra til kennslunnar í stað þess að reyna að heimfæra
fræðilega kenningu upp á eigin reynslu. Brookfield (1995) tekur í svipaðan streng og
Tripp í skilgreiningu sinni á óvæntu atviki, sem hann segir vera góðar eða vondar
stundir (high/low points) í kennslunni sem eru minnisstæðar kennurum. Brookfield
telur það vera jafnþarft að ígrunda góðu stundirnar sem fengu kennarann til þess að
segja við sjálfan sig að um nákvæmlega þetta snerist kennslan. Gordon (2001) er meðal
þeirra sem hefur fjallað um hvernig heppilegt sé að takast á við ágreining kennara og
nemenda í skólastofunni. Hann telur að kennarinn þurfi að beita virkri hlustun til að
komast að raun um hvað það er sem veldur ágreiningnum og sýna vilja til þess að
leysa hann. virk hlustun snýst um að hlusta af athygli, hvá eða endurtaka boðin þegar
svo ber undir og fá staðfestingu á að þau hafi verið skilin rétt. Slík virkni kennarans
færir nemendum sönnur á því að hann hafi bæði hlustað á þá og skilið boðin. Þegar
virkri hlustun er beitt kemur oft í ljós að eitthvað meira liggur að baki boðunum en
það sem felst í orðanna hljóðan.
Þessi starfendarannsókn beindist að Jónu sem kennara í samskiptum hennar við
bekk á þriðja ári í framhaldsskóla. Í upphafi skólaárs voru nemendurnir tuttugu en
um áramót voru þeir orðnir nítján. Kynjadreifingin var jöfn, tíu drengir og tíu stúlkur.
Gagnaöflun stóð nánast allt skólaárið, frá 6. september 2005 fram til 17. maí 2006. Hún
fór fram með dagbókarfærslum, en þar leitaðist Jóna við að fjalla um tilfinningar sínar
og líðan fremur en að tína til allt það sem fram fór í kennslunni. Hún greindi þannig
frá hverri kennslustund fram til áramóta en á vorönn takmarkaði hún færslurnar við
óvænt atvik í samskiptum sínum við nemendurna og viðbrögð sín við þeim. Til þess
að fá aðeins annað sjónarhorn á sjálfa sig í starfi tók hún upp fáeinar kennslustund-
ir á myndbandstökuvél, tvöfalda kennslustund á haustönn, 15. nóvember, og tvær
kennslustundir á vorönn, 27. mars, til samanburðar. Þá leitaðist Jóna við að fá fram
skoðanir og viðhorf nemenda með því að leggja fyrir þá opnar spurningar á rannsókn-
artímabilinu sem þeir svöruðu skriflega og nafnlaust. Markmiðið var að fá betri inn-
sýn í hugarheim nemenda og geta betur sett sig í spor þeirra. Spurningar voru lagðar
fjórum sinnum fyrir nemendur og voru eftirfarandi:
1) Hvað hjálpar þér í náminu? / Hvað hindrar þig í náminu? (25. október). Þessar
spurningar hafði skólinn nýtt í sínum könnunum og voru því fyrir hendi. Þegar svör