Fréttablaðið - 18.12.2010, Blaðsíða 50

50 18. desember 2010 LAUGARDAGUR
S
agan segir að þegar
nokkrir íslenskir
bændur voru fengn-
ir til veðurmælinga á
vegum dönsku veður-
stofunnar á 19. öld
hafi sérfræðingar ekki verið alls-
kostar ánægðir með niðurstöður
þeirra. Sérstaklega átti þetta við
á vetrum þar sem hitatölur stóð-
ust ekki væntingar. Síðar kom í
ljós að bændurnir töldu ekki ráð-
legt að hafa svo dýr og falleg tæki
úti í miklu frosti.
Önnur saga sem stendur okkur
nær, og er örugglega sönn, segir
frá því að sexfréttir útvarps 26.
febrúar árið 2000 byrjuðu með
eftirfarandi hætti: Útvarp Reykja-
vík, nú verða sagðar kvöldfréttir.
Hekla mun byrja að gjósa innan
fimmtán mínútna … Þetta gekk
eftir og viðtöl við fyrstu sjónar-
vottana voru í beinni útsendingu
í lok fréttatímans.
Þessi tvö dæmi lýsa ólíkum
samfélagsaðstæðum. Þau ramma
einnig inn þá þróun sem hefur
orðið í vísindastarfi á Íslandi á
tveim mannsöldrum. Fáar þjóðir
hafa jafn ríka þörf á að fylgj-
ast grannt með umhverfi sínu;
öryggis síns vegna. Fáar þjóðir
hafa líka meiri áhuga á dyntum
náttúrunnar. Sumir vilja meina
að það sé vegna þess að við höfum
betri aðgang að upplýsingum en
margur.
90 ára unglamb
Veðurstofa Íslands telst hafa tekið
til starfa 1. janúar 1920 en þá tóku
Íslendingar formlega við þeim
veðurathugunum sem danska
veðurstofan hafði haft með hönd-
um síðan 1872. Veðurstofan var í
fyrstu deild í Löggildingarstof-
unni, og hét þá Veðurfræðideild.
Löggildingarstofan var lögð niður
í árslok 1924 og varð Veðurfræði-
deildin að forminu til sjálfstæð
stofnun frá ársbyrjun 1925 undir
heitinu Veðurstofan. Með fyrstu
lögum um stofnunina 1926 fékk
hún nafnið Veðurstofa Íslands.
Vöktun náttúrunnar
Helstu lögbundnu viðfangsefni
Veðurstofunnar voru gagna söfnun
til rannsókna á loftslagi lands-
ins, úrvinnsla úr veðurskýrslum
frá veðurstöðvum og útgáfa
veðurfars skýrslna. Eins söfnun
daglegra veðurskeyta og útsend-
ing fregna um veðurútlit, söfnun
frétta um hafís, eldgos og ösku-
fall og eftirlit með landskjálfta-
mælingum. Fyrstu árin var veður-
spám dreift til símstöðva og þær
hengdar upp almenningi til sýnis.
Veður fréttum hefur verið útvarp-
að með ýmsum hætti frá 1926 og
Ríkisútvarpið hefur útvarpað
veðurfréttum síðan það tók til
starfa árið 1930.
Starfsemi Veðurstofunnar
stórefldist strax í kjölfar síðari
heimsstyrjaldar. Þá tók Ísland
að sér flugleiðsöguþjónustu á
Norður-Atlantshafi, þar á meðal
Eftir 15 mínútur byrjar eldgos
Veðurstofa Íslands hefur í 90 ár vaktað náttúruna og varað við vá af hennar völdum, rannsakað, miðlað og varðveitt gögn.
Svavar Hávarðsson og Jónas Unnarsson kynntu sér sögu stofnunar sem Íslendingar sækja til daglega eða jafnvel oft á dag.
veðurþjónustu vegna millilanda-
flugs. Flugveðurþjónustu var
komið á laggirnar á Keflavíkur-
flugvelli vorið 1952.
Árið 1977 var farið að sinna
mengunarmálum í ríkari mæli en
áður. Hafísvöktun var efld. Starf-
semi ofanflóða styrktist verulega
nokkru eftir 1980 og mun meir
eftir snjóflóðin miklu á Flateyri
og í Súðavík 1995. Mikil framför
varð með tilkomu nýs kerfis jarð-
skjálftamæla um 1990.
Stórstígar framfarir hafa orðið
á sviði veðurþjónustu. Mælinga-
og eftirlitskerfin hafa styrkst og
upplýsingatækniþjónusta eflst.
Rannsóknir á fagsviðum stofn-
unarinnar hafa vaxið verulega að
umfangi, einkum vegna aukinnar
sóknar í styrkfé, innlent sem
erlent.
Á flakki
Veðurstofan var til húsa að Skóla-
vörðustíg 3 allt til 1931, er hún
flutti í Landssímahúsið við Aust-
urvöll. Síðan flutti hún í hús Sjó-
mannaskólans við Háteigsveg
í árslok 1945. Í ársbyrjun 1950
fluttist öll starfsemi stofnunar-
innar, er laut að daglegri veður-
þjónustu, í gamla flugturninn
á Reykjavíkurflugvelli og tólf
árum seinna í þann nýja, en
önnur starfsemi varð um kyrrt
í Sjómannaskólahúsinu. Árið
1973 fluttist öll starfsemi Veður-
stofunnar í Reykjavík að Bústaða-
vegi 9.
Úr fjórum í 270
Starfsmenn Veðurfræðideildar
Löggildingarstofunnar voru í upp-
hafi fjórir. Tíu árum seinna hafði
þeim fjölgað í sjö og hélst sá fjöldi
í nær hálfan annan áratug. Síðan
fjölgaði þeim í tæplega þrjátíu árið
1946, 1965 voru þeir um sextíu og
um áttatíu árið 1990.
Í ársbyrjun 2009 var starfsemi
Veðurstofu Íslands og Vatnamæl-
inga sameinuð í nýrri stofnun
undir nafni hinnar fyrrnefndu.
Helstu viðfangsefni Vatnamæl-
inga hafa verið kerfisbundn-
ar vatnamælingar, mælingar á
jöklabúskap og kortlagning á ísa-
lögum vatna, langtímarannsóknir
á vatnsauðlindinni og gerð vatna-
fars- og flóðakorta.
Starfsstöðvar Veðurstofu
Íslands í Reykjavík eru á Bústaða-
vegi 9 og Grensávegi 9. Enn frem-
ur rekur stofnunin útibú á Ísa-
firði þar sem einkum er fengist
við ofanflóðaverkefni og gerðar
eru veðurathuganir og fleiri mæl-
ingar í starfsstöðinni á Keflavíkur-
flugvelli. Þá rekur stofnunin
athugunarkerfi og mælistöðvar
um allt land. Starfsmenn í Reykja-
vík eru nú um 110, sex á Ísafirði
og sjö á Keflavíkurflugvelli. Þá
eru ótaldir veðurathugunarmenn,
snjó athugunarmenn og eftirlits-
menn vatnshæðarmæla og jarð-
eftirlitskerfa, um 160 að tölu.
ÍSLENSK VEÐURMET OG FRÓÐLEIKSMOLAR
Hvalreki
Hafís er kortlagður á Veðurstofunni. Myndin er tekin frosta-
veturinn mikla 1918 af hvalreka við Skagaströnd. MYND/VÍ
Teiknað kort
Jónas Jakobsson veðurfræðingur dregur línur á veðurkort árið
1974. MYND/VÍ
Veðrið í sjónvarp
Jónas Jakobsson veðurfræðingur í veðurfréttatíma sjónvarps árið
1967. MYND/VÍ
VEÐURSTOFAN Í MYNDUM
-38
25,7
62,5
74,2
-24,5
Hæsti hiti: Teigarhorn
30,5°C 22. júní 1939
30,5
Lægsti hiti:
Grímsstaðir og
Möðrudalur: -38°C
21. janúar 1918.
Hæsti hiti í Reykjavík:
25,7°C 30. júlí 2008.
Lægsti hiti í Reykjavík:
-24,5°C 21. janúar 1918.
Mesta sólarhringsúrkoma Kvísker:
293,3 mm 10. janúar 2002.
Mánaðarúrkoma hefur 11 sinnum mælst
meiri en 700 mm á mönnuðum veður-
stöðvum, þar af sex sinnum á Kvískerjum.
Mesti 10 mínútna vindhraði Skálafell
við Esju: 62,5 m/s 10. janúar 1998.
Á Íslandi er vindasamara en í flestum öðrum
löndum. Ástæðan er tíðar og krappar lægðir og
lítið viðnám af gróðri.
Mesta vindhviða
Gagnheiðarhnúkur á
Fljótsdalshéraði: 74,2
m/s 16. janúar 1995.
Mesta vindhviða í
Reykjavík: 59,4 m/s
15. janúar 1942
59,4
Hæsti loftþrýstingur:
Reykjavík 1058,5 hPa
3. janúar 1841.
Lægsti loftþrýst-
ingur: Vestmanna-
eyjar 919,7 hPa 2.
desember 1929.
Tæplega 1.300 jarðskjálftar voru
staðsettir á landinu eða við landið
í nóvember. Stærsti jarðskjálft-
inn sem mældist í mánuðinum
var undir Lokahrygg í Vatnajökli.
Hann var 3,5 stig.
Meðalhitinn á Íslandi í janúar er um það
bil 20 gráðum hærri (0°C) en meðal-
hiti á sömu breiddargráðu (um 65°) á
norður hveli jarðar. Í júlí er hann um fimm
gráðum lægri en meðaltalið. Meðalhiti í
Reykjavík í janúar er svipaður og í New York sem
er nálægt 40. gráðu norðlægrar breiddar.
FRAMHALD Á SÍÐU 52
Mesta snjódýpt sem mælst hefur
á Íslandi er 279 sentimetrar við
Skeiðsfossvirkjun 19. mars 1995.
220 sentimetrar mældust í Kálfsárkoti í
Ólafsfirði hinn 21. sama mánaðar og
230 sentimetrar mældust í Hvannstóði í
Borgarfirði eystra hinn 18. Á þessum
stöðvum var alhvítt allan mánuðinn og
meðalsnjódýpt við Skeiðsfossvirkjun var
247 sentimetrar. Það er mesta meðal-
snjódýpt sem vitað er um á veðurstöð hér
á landi.
Gamla Íslandsmetið
í snjódýpt: Horn-
bjargsviti 20. janúar
1974, 218 sentimetrar
Skráðar eru í heimildir rétt tæplega 250 hvítabjarnarkomur
til landsins frá upphafi byggðar, með um 500 dýrum.
Alla síðustu öld er vitað um 71 dýr sem kom til landsins, þar af komu að
minnsta kosti 27 dýr á land frostaveturinn 1917-1918. Mesti „ísbjarna-
vetur” sem sögur fara af er hins vegar hafísveturinn 1880-81, en
heimildir eru fyrir því að þá hafi alls 63 dýr komið hér á land.
Árið 1695 var mesta hafísár Íslandssög-unnar. Samkvæmt annálum fór hafísinn
suður með Austfjörðum og vestur
með suðurströndinni, inn í Faxaflóa
og norður fyrir Borgarfjörð, að minnsta kosti að
Hítarárósi.