Fréttablaðið - 18.12.2010, Blaðsíða 60

60 18. desember 2010 LAUGARDAGUR
B
ærinn í Kvíslhöfða
var lítill og hrip-
lekur moldarkofi.
Ég á minningar um
mömmu að breiða
gæruskinn ofan á
okkur til að halda rúmunum þurr-
um og þegar pabbi var að bera
mykju í verstu rifurnar á þekjunni.
Þar var fyrst komið inn í forstofu
sem var byggð til að halda kuldan-
um úti. Út úr forstofunni lágu göng
og þegar úr þeim var komið var
eldhúsið hægra megin en það sneri
í suður. Beint á móti því var búr eða
geymsla sem vissi í norður. Innst
var svo baðstofa og til að komast
inn í hana þurfti að ganga upp þrjár
tröppur. Undir baðstofunni var
kjallari sem ekki var manngengur
nema fremst. Baðstofan var þilj-
uð að innan nema hvað annar gafl
hennar var úr mold og var skar-
súð í lofti. Allir veggir voru hlaðn-
ir úr torfi og grjóti. Öll gólf nema
baðstofugólfið voru moldargólf en
í baðstofunni voru fjögur rúm og
fjalir milli rúma. Undir rúmun-
um var mold og þar ímynduðum
við okkur alls konar ævintýri. Þar
sem aðeins voru fjórir gluggar á
húsinu komst lítil dagsbirta inn en
það var lýst upp með olíulömpum.
Þetta voru ekki glæsilegar aðstæð-
ur og víst var ég kotakrakki en ég
fann ekki fyrir því.
Skipsskaði á Mýrum
Þegar ég var 13 ára, árið 1936,
fórst franska skipið Pourquoi-pas?
við Mýrarnar. Við vorum úti á skeri
hjá okkur úti á Tanga og þangað
rak þrjú lík að því ég man best.
Það var einn maður sem komst
lífs af og hann þurfti að segja nöfn-
in á fjörutíu látnum félögum sínum
sem voru lagðir á bakkann, hlið við
hlið, og ég gleymi aldrei hversu
rosalega ég vorkenndi honum. Ég
grét yfir þessu. Eftir sjóskaðann
reyndi maður alltaf að hugsa um
eitthvað allt annað. Þegar skipið
fórst rak heilmikið af góssi í land;
heilu kassarnir af flandrarakexi,
auk hins og þessa, meðal annars
vín. Það var lengi til á bæjunum
léttvín og borðvín, svo voru heilu
kassarnir af smjöri líka. Þetta var
aðeins öðruvísi smjör en okkar.
Fyrr á öldum bjó kona í Straum-
firði sem hét Halla og var talin
göldrótt. Sagan segir að hún hafi
misst son eða syni í röstinni og lagt
það á að aldrei framar myndi nokk-
ur drukkna þar. Sá eini sem komst
af úr Pourquoi-pas? komst inn í
röstina á rekaldi og var bjargað.
Eygló alltaf mitt barn
Guðmundur hafði verið með
kaupakonu sumarið áður og þau
áttu von á barni saman en hún
var farin suður til Reykjavíkur.
Hún átti ungt barn fyrir og vildi
taka saman við fyrri kærastann
sinn. Guðmundur bauðst til að
taka nýfætt barn sitt og hugðist fá
systur sína til að fóstra það. Þegar
ég frétti af barninu tók ég ekki
annað í mál en að við myndum ala
það upp. Við opinberuðum trúlof-
un okkar á sumardaginn fyrsta
1940 þegar dóttir Guðmundar
var hálfsmánaðargömul. Ég fékk
að ráða þessu, skellti mér upp í
rútu, fór suður til Reykjavíkur og
sótti barnið. Áður en ég hélt vest-
ur með hana lét ég taka mynd af
okkur saman á ljósmyndastofunni
hjá Lofti. Eygló hefur alltaf verið
mitt barn, ég fæddi tíu börn en er
móðir ellefu barna.
Blessun fylgir barni hverju
Maðurinn minn var hjá mér allar
fæðingar og hélt í höndina á mér.
Og honum fannst börnin alltaf
skemmtilegust þegar þau voru
lítil, á meðan þau voru á fyrsta ári,
og ég var svolítið fúl yfir því þegar
ég var ófrísk, þá hann var svo hrif-
inn af blessaða barninu þegar það
fæddist. Þá sagði hann:
„Þú getur nú ekki séð eftir því
að hafa fætt þetta barn.“ Hann
sagði líka: „Blessun fylgir barni
hverju.“ Við notuðum ekki svona
verjur og svoleiðis, það var ekki
komið þá og ég tók ekkert inn eða
svoleiðis heldur.
Tengdamamma sagði mér að
ljósmóðirin, sem sat yfir mér
fyrst, hefði sagt að nýbakaðar
mæður ættu að liggja í rúminu
í níu daga, þeim veitti ekkert af
þeim tíma til að jafna sig. Þá var
venjan oft sú að konur voru komn-
ar með nýfætt barnið á handleggn-
um út í fjós að mjólka á öðrum eða
þriðja degi en ég lá alltaf í níu
daga. Ég gegndi því alltaf hreint.
Þegar ég var unglingur þá svaf ég
í herbergi með gamalli konu sem
átti nú bara eitt einasta barn og
hún hafði legsig og það var aga-
legt. En hún kenndi því um að hún
hafði orðið að fara á fætur bara
undir eins og fékk ekki að jafna sig
og ráðlagði mér það ég skyldi haga
mér almennilega þegar ég eignað-
ist börn. Þetta var mér lexía upp á
lífið. Ég passaði mig alltaf að fara
gætilega eftir barnsburð. En ég
hafði handavinnu og gerði ýmis-
legt í rúminu.
Ég reyni að telja ókunnugum
trú um að hann Mundi minn hafi
haldið sér svona vel fram yfir nír-
ætt því hann hafi verið svo vel
giftur. En því trúa kunnugir auð-
vitað ekki, þeir álíta að það sé
hestamennskunni að þakka! Hann
fór á hestbak á hverjum degi, hafði
gaman af að temja, fara á hestamót
og í útreiðartúra með öðrum.
Allt skemmtilegt nema að elda
mat og skeina
Með allan þennan barnaskara
kom sér nú vel að vera ofvirk; mér
hefur alltaf þótt gaman að öllu
nema að elda mat og skeina skít!
Ég hafði alltaf mikið verksvit og
það þarf húsmóðir í sveit að hafa
til að geta sinnt öllu sem hún þarf;
ekki síst þegar hún á ellefu börn.
Auk barnanna minna var ég með
fjölda sumarbarna, sum komu ár
eftir ár. Ég var mikil útivistar-
manneskja og naut þess að vera
í matjurtagarðinum mínum. Það
gerðist oft að þegar ég var búin að
þvo allar bleiurnar og alla sokk-
ana og svæfa börnin að ég fór út í
garð og gleymdi mér gjörsamlega.
Stundum áttaði ég mig ekki fyrr
en sólin var komin upp …
Hafði sín ráð
Brynjólfur Jónsson, framkvæmda-
stjóri Skógræktarfélags Íslands,
segir frá:
Í fyrsta skipti þegar ég kom í
þennan prívatreit Möggu, fyrir
nokkrum árum, var þýskur mynd-
listarmaður, Ingo Fröhlich, með
í för. Við gengum ásamt Möggu
um reitinn og ég tók eftir því að
Fröhlich uppveðraðist eftir því
sem á skógargönguna leið. Fyrst
í stað sáust engin tré heldur tók
við okkur veggur af vörubrettum
sem voru klædd neta dræsum og
gömlum gólfteppadræsum sem
greinilega voru ekki not fyrir
lengur. Fyrir innan tók við ýmiss
konar húsbúnaður; eldhús stólar,
kommóður, klósett, sófasett, rúm-
gaflar og annað sem nöfnum tjáir
að nefna. Þegar betur var að gáð,
þá leyndust litlar ungplöntur
undir hægindastólum og öðru
slíku sem stillt var upp á víð og
dreif. Þarna var greinilega verið
að mynda skjólbelti fyrir plönt-
urnar.
„Krakkarnir mínir vilja nú
ekki að ég sé að þessu og segja að
þetta sé að verða ruslahaugur, en
ég lít á þetta öðrum augum,“ sagði
Magga. „Ég er að hlífa plöntunum
og veita þeim skjól.“
Upp skyldi þetta allt saman og
tilgangurinn helgaði meðalið. Allt
var þetta haganlega tjóðrað niður
og oftar en ekki voru plöntustofn-
ar festir við stólpa í þeim tilgangi
að takast á við náttúruna, snjó-
farg og aðdráttarafl jarðar. Marg-
ar birkiplönturnar uxu reyndar
láréttar og lutu í lægra haldi fyrir
ríkjandi vindáttum og snjófargi.
Hún hefði átt að vera drengur
Bókin Með Létt skap og liðugan talanda segir frá kjarnakonunni Margréti Guðjónsdóttur í Dalsmynni. Mesta hrósið frá æsku-
árunum var frá pabba hennar er sagði: „Hún Margrét hefði átt að vera drengur.“ Hún ætlaði aldrei að eignast börn en gekk því fyrsta í
móðurstað 17 ára gömul og ól síðan manni sínum, Guðmundi Guðmundssyni, tíu auk þess að taka mörg önnur til sumardvalar.
Margrét Guðjónsdóttir er jafnan er kennd við Dalsmynni
í Eyja-og Miklaholtshreppi. Hún er alþýðuhetja sem ólst
upp í hriplekum moldarkofa í Álftaneshreppi en gerði
það besta úr því sem lífið bauð henni. Bókin um hana
opnar sýn inn í menningarheim sem nú virðist óralangt
fjarri.
Lífssaga Margrétar í Dalsmynni er skrifuð af Önnu
Kristine Magnúsdóttur og gefin út af Bókaútgáfunni
Hólum.
MEÐ LÉTT SKAP OG LIÐUGAN TALANDA
MEÐ EYGLÓ Margrét fór suður og sótti dóttur Guðmundar sem hann hafði eignast
með fyrrverandi kaupakonu.
GRÓÐURSETNING Margrét og Sigríður Pétursdóttir prestsfrú ásamt börnum í sveit-
inni við upphaf skógræktar í Hrossholtslandi árið 1991.
HJÓNIN Á BÆNUM Guðmundur og Margrét á tröppunum.
BÆJARSTÆÐIÐ Dalsmynni stendur hátt við hlíðarrætur og þaðan er útsýni um
héraðið.