Faxi - 01.12.1984, Síða 11

Hvalsnes á Rosmhvalanesi
l
Listamannaprestakallið
forna
Hvalsnes er einn frægasti staður
Suðurnesja, þegar litið er um öxl
til íslandssögunnar. Á Hvalsnesi
er steinkirkjan fagra, sem höfðing-
inn og framkvæmdamaðurinn
Ketill Ketilsson dbrm. í Kotvogi lét
reisa og vígð var á jóladag 1887.
Hvalsnes var um aldir frá 1370
til ársins 1811 sérstakt prestakall
(Hvalsnes og Kirkjuvogssóknir).
Það var eitt minnsta og rýrasta
prestakall landsins. Þar voru oft
skipaðir prestar, sem voru hom-
rekumenn stjómvaldanna og lentu
þá skáld og listamenn oft meðal
þeirra, sem settir voru þangað.
En einmitt þessir menn vörpuðu
þeim dýrðarljóma yfir Hvalsnes,
sem aldrei dvín, með háleitum trú-
arljóðum og dýrðlegum söng, sem
enn er minnst þó aldir hafi liðið.
Þess vegna minnir Hvalsnes á
það við hvern mann, sem þangað
kemur, að listin er hálfsystir eilífð-
arinnar, en líf mannsins er stutt.
Þar var Hallgrímur Pétursson
prestur á árunum 1644-51, sem er
höfuðskáld íslendinga og hin
skæra lýsandi stjama aldanna.
Meðal presta er þar sátu, voru
ýmsir aðrir skáldmæltir menn, þótt
eigi færu neinar sögur af þeim sem
slíkum. Má þar nefna þá sr. Hall-
kel Stefánsson, sr. Vigfús Jó-
hannsson, sr. Eirík Bjamason og
sr. Þorkel Ólafsson.
Sá listamaður, sem sker sig úr
röðum Hvalsnespresta eins og síra
Hallgrímur, var síra Þorkell
Ólafsson, sem síðast endaði
prestsstörf sín að Hólum, Hjalta-
dal. Sr. Þorkell var fremstur allra
Hvalsnespresta fyrr og síðar í söng
og landsfrægur listamaður í þeirri
grein á sinni tíð, að meðtöldum
prófastinum á Breiðabólsstað í
Vesturhópi, sr. Friðriki Thoraren-
sen, sem var sonur Þórarins sýslu-
manns á Grund í Eyjafirði.
í ljósi sögunnar bera þeir hæst
meðal Hvalsnespresta, sr. Hall-
grímur í skáldskap og sr. Þorkell í
söng. Skal hér getið helstu ævi-
atriða sr. Þorkels. Hann var fædd-
ur í Skálholti 1738 sonur Ólafs
Gíslasonar biskups og Margrétar
Jakobsdóttur. Hann lauk prófi frá
Kaupmannahafnarháskóla 1 1764
°g var skipaður Hvalsnesprestur9.
sept. 1766.
Síra Þorkell vildi fá ábúð á
Hvalsnesi, þegar hann kom þang-
að en ábúandinn, sem þá sat
Hvalsnesið, Þórður Jónsson,
sleppti ekki staðnum. Sr. Þorkell
settist því að hjá bóndanum í
Sandgerði og var til heimilis þar.
Sr. Þorkell var prestur á Hvalsnesi
til 1770 eða hálft fjórða ár. Þá
gerðist hann dómkirkjuprestur á
Hólum og var hinn síðasti í því
embætti. Hann varð prófastur og
varamaður Hólabiskups. Hann
gegndi biskupsstörfum þar 1787 -
1789 og aftur eftir lát hins síðasta
Hólabiskups, þar til biskupsemb-
ættið var lagt niður árið 1801. Sr.
Þorkell gegndi prestsstörfum á
Hvalsnesi og í Kirkjuvogi við mik-
inn fögnuð sóknarbarna sinna.
Aldrei hafði fólkið heyrt annan
eins söng. Þar fór saman rómfeg-
urð, raddstyrkur og tónbeiting af
mikilli kunnáttu og lærdómi.
Sr. Bjarni Þorsteinsson segir í
„íslenskum sönglögum“, að sr.
Þorkell hafi verið afbragðs söng-
maður, talinn einn besti söngmað-
ur á sinni tíð á Islandi. Sr. Þorkell
söng oft með síra Friðriki Thorar-
ensen, prófasti á Breiðabólsstað í
Vesturhópi, en hann var annálað-
ur söngmaður og lærði söng er-
lendis og kunni manna best söng á
íslandi. Voru þeir Friðrik og Þor-
kell taldir bestu söngmenn lands-
ins á þeirri tíð.
Eitt sinn voru þeir Friðrik og
Þorkell staddir í söngmannasam-
kvæmi á Lambastöðum á Seltjam-
arnesi í boði herra Geirs Vídah'ns
biskups.
Þá kvað sr. Þorkell þessa vísu, er
þeir sungu saman.
Þegar hittumst himnum á
hvorugur verður móður
syngja skulum satnan þá
síra Friðrik góður.
Þá svaraði sr. Friðrik.
Með engla kvaki ég mun þar
undir taka glaður.
A nýjum akri eilífðar
endurvakinn maður.
Sr. Þorkatli Ólafssyni er lýst
þannig: Hann var tígulegur maður
ásýndum, orðlagt glæsimenni,
með hærri og þreklegri mönnum á
vöxt, kurteis, blíður og glaðsinna í
umgengni, rammur að afli, mun
þó sálarstyrkur hans engu minni
hafa verið. Hann kvartaði aldrei,
hvað sem fyrir kom. Hann var hag-
mæltur, bókhneigður og las mikið,
listaskrifari, allra manna gjafmild-
astur og jafnlyndastur, forkunnar
söngmaður, bæði af raust og kunn-
áttu og bætti alls staðar söng
manna, þar sem hann var. Átti
m jög erfiðan fjárhag á síðustu ævi-
árum sínum. Hann var elskaður og
virtur af samtíð sinni. Hann
kvæntist Ingigerði Sveinsdóttur,
lögmannsdóttur en missti hana af
barnsförum ári síðar.
Síra Þorkell lést að Hólum 29.
jan. 1820, og var útför hans gerð
11. febr. 1820 að Hólum. Jón pró-
fastur Konráðsson flutti líkræðu
yfir honum og valdi texta úr Orðs-
kviðum Salomons 16. kap. svo-
hljóðandi: ,,Sá, sem stjómar geði
sínu, er betri en sá, sem vinnur
borgir“. Pétur, prófastur, Péturs-
son, á Víðivöllum orti erfiljóð eftir
hann, þar í er þetta:
Hann barst í þennan heim
af háum standi,
forlögum fylgdi þeim
frömunar andi,
prests og prófasts veitti for-
stöðufróma,
embœttum eins var það,
í biskups tvisvar stað,
hann sat með sóma.
Líkaminn blóma bar
og burði sterka
rómsœldin röðuð var
við reglu rrierka,
hann hafði sál, lœrdóm og
greind að geyma,
mjúklyndi, mannúð ogtryggð,
makalaus þolgæði, dyggð,
hér átti heima.
Jón Espólin annálaritari og
sýslumaður setti grafskrift yfir
hann: „Merkilegur var hann að
mannvirðingu, meir þó að grand-
vöru góðsinni, en þolgæði mest og
þreki sálar.“
Eg vil enda þessi orð um Hvals-
nes, listamannaprestakallið foma,
með orðum mesta listamannsins
þar fyrr og síðar.
Víst ávallt þeim vana halt,
vinna, lesa og iðja.
En umfram allt þó ætíð skalt
elska Guð og biðja.
Góðar stundir
Jón Thorarensen.
FAXI-267