Faxi - 01.12.1984, Blaðsíða 91

BIBLÍAN Á ÍSLENSKU í 400 ÁR
íunni út á prent og á Guðbrandur
biskup óskertan heiður af því.
Með miklum sanni má segja, að
með Guðbrandsbiblíu sé grunn-
urinn lagður að íslensku kirkju-
máli allt fram á 19. öld, - og raun-
ar getur hún með fyllsta rétti talist
hornsteinn þess fram til þessa
dags. Og hér má í raun og veru
taka dýpra í árinni, þegar hin ver-
aldlegi þáttur er einnig hafður í
huga. Það er sem sé allsendis
óvíst að við töluðum íslensku í
dag hér á okkar landi ef Biblían
hefði ekki verið þýdd og gefm út
á íslensku jafn snemma og raun
ber vitni um. En íslenskan var 17.
þjóðtungan sem Biblían var þýdd
á. Nú er hún til á nærfellt 2000
tungumálum. Hún er því harla
stór skuldin sem við eigum Guð-
brandi — og Biblíuþýðendum
hans að gjalda, jafnt að því er
varðar tunguna og trúna.
Guðbrandsbiblía mun vera sú
bók frá 16. öld, sem flest eintök
hai'a varðveist af. Talið er að
a.m.k. 30 þeirra séu heil, eða því
sem næst, sum á söfnum, önnur í
einkaeign.
Svo sem kunnugt er, var Guð-
brandsbiblía ljósprentuð í Litho-
prenti 1956—1957, oger súútgáfa
allvíða til. Vegleg bók og fögur,
eins og frumútgáfan. Og nú, á
þessu ári, mun önnur ljósprentuð
útgáfa líta dagsins ljós.
Að lokum, svo tvö lítil sýnis-
horn úr Guðbrandsbiblíu. —
Upphaf fyrstu Mósesbókar hljóð-
ar svo: „í upphafi skapaði Guð
himin ogjörð. Og jörðin var eyði
og tóm og myrkur var yfir undir-
djúpinu og Guðs andi færðist yfir
vötnin. Og Guð sagði: Verði ljós.
Og þar varð ljós. Og Guð sá, að
ljósið var gott. Þá skyldi Guð ljós-
ið frá myrkrunum og kallaði ljós-
ið dag, en myrkrið nótt. Þá varð af
kveldi og morgni sá fyrsti
dagur.“ — Og í 13. kapítula fyrra
Korintubréfs segir svo: ,,Kær-
leikurinn hann dofnar aldrei, þótt
spádómurinn hjaðni, og tungu-
málunum sloti og skynseminni
linni.“
Munurinn á svip stílsins í þess-
um tilvitnuðu dæmum leynir sér,
held ég, ekki fyrir neinum þeim,
sem augu heflr að sjá og eyru að
heyra, hvað sem nákvæmninni
líður, þegar horft er til frummáls-
ins.
Meðal þeirra merkustu bóka,
sem Guðbrandur biskup gaf út
auk Biblíunnar og hinna biblíu-
legu rita, sem þegar hefir verið
getið, má nefna Sálmabókina,
sem út kom 1589, Grallarann
svonefnda, af latn. orðinu
Graduale, — Messusöngsbók,
sem hafði inni að halda allan
messusönginn, bæði sálma og
tón, eða víxlsöng prests og safn-
aðar, hún kom út 1594, og Vísna-
bókina sem prentuð var á Hólum
1612. Innihald hennar voru and-
leg ljóð, gömul og ný, oft með
rímnalögum, til þess að þau væru
sem mest við alþýðuhæfi. Skyldu
ljóð þessi vera mótvægi gegn ver-
aldlegum rímna- og víldvaka-
kveðskap, sem biskupi var mjög í
nöp við og vildi helst útrýma með
öllu. — Af öðrum bókum, sem
Guðbrandur lét prenta má nefna
barnalærdómsbækur, handbæk-
ur presta og bænabækur. Einnig
samdi hann og gaf út Confirma-
tionarbókungra manna 1612, það
eru kristileg heilræði handa
fermingarbömum. Af örfáum ver-
aldlegum bókmenntum. nefni ég
aðeins Lögbók Islendinga, sem
prentuð var á Hólum 1576, og aft-
ur 1578.
Ebeneser Henderson, sem var
frumkvöðull að stofnun Hins ís-
lenska Biblíufélags, segir í ferða-
bók sinni, sem kom út í Edinborg
1818, í bókarauka, sem nefnist
Ágrip af sögu íslensku Biblíunn-
ar: „Finnur biskup nefnir íimm
atriði, sem gera þessa útgáfu (þ.e.
Guðbrandsbiblíu) athyglisverða.
Hún er fyrsta útgáfa allrar Biblí-
unnar á íslenska tungu, hún var
gerð fyrir einstaks mannsframtak
á skömmum tíma, hún er fegurst
allra þeirra, er einstakur maður
hefir gert, hún hefir ávallt verið
mest metin fyrir málfarið, sem á
henni er, og jafnvel enn í dag er
hún tekin fram yfir nýrri þýðing-
ar, — og að lokum, — ef hún varð
ekki upphaf nýs tímabils í ís-
lenskri kirkjusögn, þá er það víst
að hún tendraði bjartara ljós í
kirkju landsins en þar hafði
nokkru sinni áður skinið.“
Undir þessi orð getum við enn
í dag heils hugar tekið.
Guðbrandur biskup Þorláksson
vann mikið og blessað verk fyrir
Guðs kristni á íslandi, um það
verður ekki deilt. Það er alls ekki
út í bláinn, þegar vinur hans einn
í Hamborg nefndi hann í bréli,
sem hann reit 1606: „Prýði og
máttarstoð hinna íslensku safn-
aða. Leiðarstjarna kristins lýðs
undir norður heimskauti.“
Biskupsstólinn sat Guðbrandur
allt til lokadægurs. Hann andað-
ist hinn 20. júlí 1627. Hafði hann
þá gegnt biskupsembætti í full 56
ár, lengur en nokkur annar bisk-
up á íslandi.
í tilefni Biblíuárs lét ég ferming-
arbörn mín skrifa ritgerð þar að
lútandi. Eitt þeirra komst svo að
orði í niðurlagi ritgerðar sinnar:
„Biblían á að vera til á hverju ein-
asta heimili á íslandi. Það er
nauðsynlegt. En þó er allra nauð-
synlegast að hún sé ekki lokuð
bók, heldur opin bók, — besta
bókin, — og sú bók, sem mest er
lesin.“ Undir þessi orð tek ég af
öllu hjarta — Guð blessi barnið
fyrir þau — og geri þau að björtum
veruleika.
í eftirmála Biblíuútgáfu sinnar
kemst Guðbrandur biskup m.a.
svo að orði: ,,í fyrstu er ég þess
óskandi af öllu hjarta, að þetta
verk mætti verða Allsmektugum
Guði til Lofs og Dýrðar, en þeim
til Nytsemdar og Gagns, sem
lesa, og Guðs heilaga Orð
elska.... Guði Allsmektugum,
sá hann er Brunnur og upphaf
allrar Visku, Veitari og Gjafari
þessara og allra annarra góðra
hluta, hverjir eð þjena til sannrar
Guðs Viðurkenningar, honum sé
Framhald af bls. 264.------
einum Lof og Dýrð, Heiður og
Prís um Aldur og að Eilífu
Amen.“
Það er rétt, sem sagt hefir verið,
að engum getur blandast hugur
um, að þessi bæn Guðbrandar
biskups hefir verið heyrð. Slík
hafa áhrif Biblíuútgáfu hans verið
með íslenskri þjóð.
Mætti svo bæn Hallgrims Pét-
urssonar ávallt, og ekki síst á
Biblíuári, vera okkar hjartans
bæn, og hjartans bæn allrar ís-
lensku þjóðarinnar:
„Gefðu að móðurmálið mitt
minn Jesú, þess ég beiði,
frá allri villu, klárt og kvitt
krossins orð þitt út breiði,
um landið hér
til heiðurs þér
helst mun það blessun valda.
meðan þín náð
lætur vort láð
lýði og byggðum halda.“
Björn Jónsson.
Mikið úrval
af video- og stereobekkjum.
Líttu
við í
Tilvaldar jólagjafir.
FAXI-347