Frjáls verslun - 01.02.2003, Blaðsíða 38

valdaBLOKKIRNAR
„Getur fámennur hópur keypt landið?“
Agnes Bragadóttír, blaðamaður á Morgunblað-
inu, hélt nýlega í erindi í viðskipta- og hag-
fræðideild Háskóla Islands undir yfirskriftínni:
„Fer viðskiptasiðferði hrakandi?" Þar spurði hún sig
að því hvort fámennur hópur gæti keypt landið.
Orðrétt sagði hún: „Eg á við að hér virðast
nokkrar viðskiptagrúppur hafa náð undirtökum og
völdum í íslensku viðskiptalífi. Yið íslendingar
hljótum að velta því fyrir okkur hvort það er að ger-
ast eða hefur gerst að fámennur hópur eða nokkrar
viðskiptablokkir geti keypt landið." Hún bættí stuttu
síðar við: „Ef þetta er myndin sem blasir við hljóta
stjórnmálamenn að íhuga hvað sé tíl ráða nema þeir
hafi þegar verið keyptir!“ Erindið hélt Agnes 12.
febrúar eða nokkru áður en bomban féll í ijölmiðl-
um um fund Davíðs og Hreins Loftssonar í London.
Flestir spyrja sig að því hvort bæði sé sleppt og
haldið varðandi afskiptí stjórnmálamanna af við-
skiptalífinu. Eftír því sem stjórnmálamenn selja og
einkavæða fleiri ríkisfyrirtæki, hljóta bein áhrif
þeirra af viðskiptalífinu að minnka. Almennt er sú
skoðun útbreidd að stjórnmálamenn eigi ekki að
skipta sér af viðskiptalífinu með öðrum hætti en
setja því almennar leikreglur. I löndum þar sem
einkaeignarétturinn er virtur geta stjórnmálamenn
varla stýrt því hvernig Jjármagnið flæðir á milli fyrir-
tækja.
En hversu almennar eiga leikreglurnar að vera
og hversu mikið á Samkeppnisstofnun að beita
sér? Flestum finnst eðlilegt að leikreglurnar
gangi út á að koma í veg fyrir einokun á mörk-
uðum og að félög hafi með sér samráð í verði og
stundi óeðlilega viðskiptahætti að öðru leyti. Hins
vegar má halda því fram að því sértækari og
nákvæmari sem stýring hins opinbera er á mörk-
uðum, þeim mun verri sé slík reglugerð. Sérstak-
lega eftir að erfiðara varð að skilgreina heima-
markaði með aukinni alþjóðavæðingu og alþjóð-
legri samkeppni.
Fiskimiðin eru í eigu þjóðarinnar og fyrir vikið
komast stjómmálamenn ekki hjá því að skipta sér af
fyrirkomulaginu og hvernig eigi að verðleggja auð-
lindina. Það er engan veginn sátt um það meðal
þjóðarinnar að gefa eigi markaðsöflunum sem
lausastan tauminn við úthlutun veiðileyfa.
Hins vegar liggur fyrir að væri öllum kvótanum
úthlutað til þjóðarinnar, þar sem hver íbúi fengi einn
hlut í honum, færðist kvótinn hratt á tiltölulega fáar
hendur á opnum markaði. Hann endaði að lokum
hjá þeim sem kunna að gera út - hvort sem okkur
líkar betur eða verr.
Getur fámennur hópur keypt landið? Varla.
Flestir eru hins vegar sammála því að aðhald stjórn-
valda sé nauðsynlegt, en að leikreglurnar séu sem
almennastar og afskipti stjórnmálamanna sem
minnst 33
Vinir og skólabræður
Nýlega var sagt frá þvi í pistli á heimur.is að út-
lendingur, sem sótti landið heim fyrir
skömmu, hefði haft á orði að það einkenndi
íslenskt viðskiptalíf hvað allir þekktu alla. Þetta er
athyglisverður punktur og snertír umræðuna um
valda- og viðskiptablokkir og hvernig kunningja-
þræðir liggja þvers og kruss um allt, hvar í valda-
blokk sem menn kunna annars að vera. Glöggt er
gests augað. Hér kunna menn að vera gamlir skóla-
bræður, hafa alist upp í sama hverfi, verið saman í
íþróttafélagi, innanhússbolta, golfi, bridgeklúbbi,
matarklúbbi eða öðrum kompaníum; það er stutt á
kunningjastigið. Lengi vel var td. Háskóli íslands
eini skólinn sem útskrifaði viðskiptafræðinga.
Af þessu má draga þá ályktun að í íslensku við-
skiptalífi þekkist menn óvenju vel, víða liggi þræðir
saman, stutt sé í kunningjastigið og að það getí gert
skilin á milli valdablokka óljósari. 53
Hvað er meiri- og minnihluti?
Jón Asgeir Jóhannesson, forstjóri Baugs, settist
á dögunum í stjórn Flugleiða, enda kominn
með um fimmtungshlut í félaginu. Eðlilega var
gert talsvert úr þessu í fréttum fjölmiðla. Arni
Snævarr fréttamaður sagði t.d. að Flugleiðir væru
„hjarta Kolkrabbans“ og þangað væri jú Jón Ásgeir
kominn. Þegar fréttamenn spurðu Jón Asgeir um
stjórnarsetuna svaraði hann því tíl að hann hefði
áhuga á félaginu út frá arðsemi, þar hefði verið unn-
ið gott verk undir forystu Sigurðar Helgasonar for-
stjóra. Jón Asgeir sagði síðan að hann ætlaði að
koma sínum sjónarmiðum að í stjórn félagsins um
hvernig bæta mætti rekstur félagsins frekar, þar
hefði hann ákveðnar hugmyndir.
Hér komum við að skemmtílegri pælingu sem
menn hafa lengi tekist á um. Er til eitthvað sem
heitir meiri- og minnihluti í fyrirtækjum? Þetta
hljómar í eyrum margra sem arfavitlaus spurning
38