Morgunn - 01.06.1964, Síða 82

76
MORGUNN
sennilega er honum enginn jafnfróður um menningarsögu
heimsins, né hefur nokkur staðið fyrir jafn víðtækum rann-
sóknum á því sviði sem hann. Hann heldur því fram, og hefur
fært að því mörg rök bæði skarpleg og skýr, að rekja megi
í gegnum aldirnar tvo harla ólíka þætti menningarinnar og
að verulegu leyti andstæða. Annars vegar er hugmenning-
in, sem er hið skapandi afl brjóstsvits og andans snilli, en
einnig bein opinberun æðri vizku og kærleika, sem manns-
sálin sé farvegur fyrir og komi fram hjá höfundum hinna
æðri trúarbragða, spekimönnum og spámönnum og mestu
snillingum á sviðum skáldskapar og lista. Andstaða hennar
er skynmenningin, sem höfuðáherzlu leggur á skynjanir
skynfæranna og tilfinningarinnar, sem þær skynjanir vekja
og hvatirnar, sem þær æsa.
Hann rekur mörg dæmi þess, hvernig hugmenning ein-
stakra þjóða hefur smátt og smátt breytzt í skynmenningu
og þar jafnan leitt til hrörnunar og jafnvel eyðileggingar.
Hins vegar sýni sagan, að þessar tvær óliku tegundir menn-
ingar geti runnið saman og myndað glæsilega og farsæla
menningu þar sem innblástur og andans snilli, vizka og kær-
leikur ná að göfga skynjanirnar og tilfinningarnar og hefja
þær þannig í æðra veldi.
Prófessor Sorokin telur margt benda til þess, að hin vest-
ræna menning sé nú í mikilli hættu stödd vegna þess, að hún
hafi á seinni öldum stefnt hröðum skrefum frá hugmenn-
ingu til skynmenningar, þar sem háskaleg áherzla sé lögð á
að æsa tilfinningar og jafnvel frumstæðar hvatir með hávaða
og fyrirgangi, ýmisskonar æsilátum, jafnvel einnig i bók-
menntum og listum. Hann segir reynsluna sýna og sanna, að
þrátt fyrir hina gifurlegu aukningu skólamenntunar, vis-
indalegra uppgötvana á öllum sviðum, margfaldaðrar tækni
og bættra ytri lífsskilyrði, hafi styrjaldir og glæpir, upp-
reisnir og önnur óteljandi sjálfskaparvíti ekki farið þverr-
andi á þeim áratugum, sem liðnir eru af tuttugustu öldinni,
heldur þvert á móti aukist stórlega. Jafnframt telur hann
einnig, að hið siðbætandi og umskapandi vald trúarbragð-