Sjómaðurinn - 01.12.1939, Blaðsíða 32

26
SJÓMAÐURINN
EN6LAND FRRKKLfiND ÞÝáKRLANS
ORUSTU3KÍP • ••••••••• 30 • • • • 9 ••• í
FLUbYÉURSKlP • ••••••••• • • ® • • • 3
BÉi'rijKÍP * • • • • • • • • # • • • • • • • •••• • • • • • • • • « • • •••• ••••• • • • • # • «••• ••••• ••••• • •••• ••••• •«•«• 76
* XI • • • • * 13
TUN6UR- S PÍLLR R
• <<>«••••■ •••»•••••• • ••«•«•«•• •••••••««• • • • • •* • • • * • • • • 3»
/03 91
KflFBflTflR j: n
13 91 • . • • • • • • • 61
Hér að ofan eru sýnd aðalhlutföllin milli herflota ófriðarþjóðanna þriggja, eins
og álitið er að þau hafi verið í byrjun stríðsins. Auk þeirra skipa, sem þar eru
nefnd, eiga allar þessar þjóðir, og sérstaklega Englendinagr, mikinn fjölda skipa,
eins og t. d. leiðsöguskip o. fj.
í hug, að hér sé um ann-
að en einhvern gamlan of-
látungshátt að ræða. Sag-
an sýnir okkur þó nokk-
uð annað, því þessi siður
er byggður á nákvæmlega
sania grundvelli og Itegar
menn t. d. heilsast með
handabantíi, — að sýna að
menn séu vopnlausir. —
Fyrr á tímum þegar her-
skiit iiittust, eftir að fall-
byssur komu lil sögunn-
ar, hleyptu þau nefnilega
af öllum byssum sínum og
létu þær standa óhlaðnar,
til þess að sýna friðarvilja
sinn. Þaðan stafar þessi
siður.
Frá því að jtúðrið var
fyrst notað til skotvopna,
má segja, að fallbyssur
tiafi verið aðalvojtn allra
Iierskipa, allt til þess tíma, er tundurskeytin
komu til sögunnar. í fyrsta skipti sem fall-
byssur voru notaðar, var í orustunni við
Krim árið 1346, en það var ekki fyrr en ca. 150
árum siðar að þær fengu nokkra verulega þýð-
ingu. Hvenær fyrst var farið að nota þær um
borð í herskipum, er ekki gott að segja, en á
16. öld voru þær orðnar algengar þar. Byssurn-
ar („kanóna“ er dregið af lalneska orðinu cann-
on, er þýðir rör) voru steyptir kopar- eða járn-
hólkar, sem voru lokaðir í annan endann. Þær
voru idaðnar á þann hátt, að fyrst var púðrinu
ýtt inn í hotn á þeim og síðan kúlu úr steini
eða járni, eða þá járnarusli troðið fyrir fram-
an. Síðan var þeim svo „hleypt af“ með ]ivi að
kveikja i púðrinu gegn um litið gal á þeim aft-
anverðum. Stærð þessara „framhlaðninga", sem
kallaðir voru svo, var miðuð við það, hve kúl-
urnar, sem notaðar voru, voru þungar. 12 punda
fallbyssa notaði þannig 12 punda þunga járn-
kúlu, en ekki 12 pund af púðri.
Með tímanum brevttist þetta mjög, og nú eru
'ilurnar eða skotin alltaf aflöng og byssurnar
idaðnar að aftan. Auk þess er stærð fallbyssa
nú á tímum alltaf reiknuð eftir þvermáli hlaups-
iii; að innan. 15 cm. hyssa hefur þannig 15 cm.
hlaupvídd.
Sökum þess að fyrstu fallbyssurnar um borð
i skipum voru mjög seinar í vöfum, voru skip-
in úthúin með eins mörgum hyssum og mögu-
legl var, — þannig voru t. d. mörg seinni alda
skij) með yfir 100 byssur alls. Stóðu þær þver-
slcips og sneru hlaupinu út um göt á skipshlið-
inni. Yfirleitt drógu j)ær mjög skammt, — að-
eins nokkur hundruð metra, — en ætti að skjóta
á lengra færi, ])á voru kúlurnar látnar „fleyta
kerlingar“. Á nútima herskipum, sem yfirleitt
hafa ekki fleiri en (5—9 stórar hyssur, standa
þær oftast miðskips, og þannig, að það má snúa
þeim i allar áttir. Stærstu byssur, sem nú eru
notaðar á sjó, eru um borð i ensku herskipun-
um „Nelson“ og „Rodney“, og eru með 40.6 cm.
hlaupvidd og draga um 30 km.
Púðrið og sprengikúlurnar.
Þó að munurinn á gömlum og nýjum kúlum
sé mjög mikill í lögun, þá er hann enn meiri í
gerð. Fyrstu kúlurnar voru nefnilega allar lieil-
ar í gegn, en síðari tima kúlur eru oftasl holai'
að innan og fylltar einhverju efni, er springur
um leið og kúlan hittir mark. Þessar kúlur eru
])ví nefndar sprengikúlur, og eru áhrif þeirra
alveg gifurleg, ])ví að allt nálægt tvistrast og
sundrast, er þær springa.
Það púður, sem fyrst var nolað, var hið svo-
kallaða „svarta púður“, sem enn í dag er not-
að i veiðibyssur o. fl. Síðar, eða um 1845, var
fundin upp önnur púðurtegund, scin nefnd er