Morgunblaðið - 26.08.2009, Blaðsíða 21

21
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 26. ÁGÚST 2009
Hugsi Margir spara sér á krepputímum verulega peninga með því að
ferðast með strætó frekar en einkabíl. Annar kostur við þennan ferðamáta
er að hægt er að láta hugann reika á meðan bílstjórinn sér um aksturinn.
Eggert
Í LEIÐARA Morg-
unblaðsins laugardag-
inn 22. ágúst sl.eru
meintar fyrirætlanir
ráðherra VG varðandi
HS Orku taldar full-
komlega misráðnar.
Leiðarahöfundur telur
að peningum skatt-
greiðenda sé betur var-
ið í annað en að spilla
fyrir erlendri fjárfest-
ingu. Að unnið sé gegn markmiðum
um endurreisn á trausti umheimsins
á íslensku atvinnulífi og á Íslandi
sem fjárfestingarkosti og að end-
urþjóðnýting myndi skaða mögu-
leika HS Orku til að fjármagna fyr-
irhugaðar framkvæmdir.
Á það er minnst að samstarfs-
flokkur VG beitti sér í fyrra fyrir
lagasetningu og í greinargerð með
frumvarpinu er það tíundað að lögin
hafi skapað „ grundvallarforsendur
þess að unnt sé að halda áfram
markaðsvæðingu raforkugeirans“.
Leiðarahöfundur telur að þessi lög
tryggi opinbert forræði á orkuauð-
lindum. Auk þessa er það metið svo
að ríki og borg sem eigendur keppi-
nauta HS Orku komi til með að
lenda í vandræðum vegna sam-
keppnislaga, reyni þau að eignast
hlut í fyrirtækinu.
Það eru vissulega vonbrigði að sjá
svo einstrengingslega afstöðu í leið-
ara Morgunblaðsins gegn því að
þriðja stærsta orkufyrirtæki lands-
ins verði áfram í almannaeigu. Það
er þó verra að rökin sem notuð eru,
gilda ekki aðeins um HS orku heldur
um allan orkugeirann. Það er verið
að tala fyrir einkavæðingu orku-
framleiðslunnar og í raun, einka-
væðingu orkuauðlindanna, því vald
yfir framleiðslunni tryggir yfirráð
yfir þeim.
Lagarammi
frjálshyggjunnar
Taumlausu frjáls-
hyggjufólki fjár-
málafáveldisins tókst
að breyta lögum og
regluverki landsins til
þess að ræna sam-
félagið. Eftir standa
sveitarfélögin völtum
fótum og mörg eiga í
verulegum rekstr-
arvanda. Við þessar
aðstæður er hætta á
því að mikilvæg almannafyrirtæki
verði seld, til að laga lausafjárstöð-
una þó svo að slíkt skaði langtíma-
hagsmuni viðkomandi sveitarfélags
og möguleika þess til að byggja upp
til framtíðar. Er óeðlilegt að sporna
við því að orkufyrirtækin sem sjá
fyrir mikilvægri grunnþjónustu og
fært geta eigendum sínum, íslensk-
um almenningi, verulegan arð til
reksturs samfélagsins, verði seld?
Allir virðast sammála því nú að
laga- og reglugerðarumhverfið hafi
brugðist þegar kom að ofvexti og
síðan hruni bankanna. Tryggir laga-
og reglugerðarumhverfi forræði
þjóðarinnar yfir orkuauðlindum ef
hægt er að leigja þær í allt að hundr-
að og þrjátíu ár og leiguverðið er
langt undir því sem fyrirtækið ætti
að gefa eigendum í arð í eðlilegu ár-
ferði?
Samkeppnislög í hverra þágu?
Einkavæðing orkugeirans hefur
hvarvetna hækkað verð og aukið fá-
keppni. Þetta sanna dæmin austan
hafs og vestan. Í Argentínu fengu
landsmenn að kenna á þessu eftir
gjörgæslumeðferð Alþjóðagjaldeyr-
issjóðsins á sínum tíma og skýrslur
Evrópusambandsins sýna að mark-
aðsvæðing raforkugeirans hefur
haft gagnstæð áhrif en væntingar
stóðu til. Einkavædd íslensk orku-
fyrirtæki gætu til að mynda tekið
ákvörðun um að selja orkuna ein-
göngu til þungaiðnaðar og hætt að
selja orku til almennings. Eru ís-
lensk samkeppnislög að verja neyt-
endur þegar þau eru notuð til þess
að koma almannafyrirtækjum í
orkuframleiðslu í hendur einkaaðila
með því að banna samruna almanna-
fyrirtækja?
Laga- og reglugerðarumhverfi er
mótað af hugmyndafræði frjáls-
hyggjunnar og það hlýtur að verða
leiðrétt með þjóðarhag að leiðarljósi
og með tilliti til þeirra fordæma-
lausu aðstæðna sem hér ríkja.
Uppbygging Íslands byggist ekki
á því að selja orkuverin og einka-
væða orkuauðlindir til alþjóðlegra
auðmagnseigenda. Uppbyggingin
byggist þvert á móti á opinberu inn-
lendu eignarhaldi. Það er dapurlegt
að Morgunblaðið skuli enn vera við
sama heygarðshorn og fyrr. Sannast
sagna trúði ég því að eftir hrun fjár-
málakerfisins sæju flestir mikilvægi
þess að fela fallvöltu fjármálakerfi
ekki yfirráð yfir auðlindum okkar;
dæmin sýndu að grunnþjónustan
ætti ekki að vera gróðaöflum til ráð-
stöfunar. Morgunblaðinu finnst
greinilega ekki fullreynt að þau séu
ekki traustsins verð. En hvenær
skyldi Morgunblaðinu finnast nóg
komið?
Eftir Þorleif
Gunnlaugsson » Tryggir lagaum-
hverfi forræði okkar
yfir orkuauðlindum ef
hægt er að leigja þær í
130 ár á verði langt und-
ir því sem fyrirtækið
mun gefa í arð?
Þorleifur Gunnlaugsson
Höfundur er borgarfulltrúi og situr í
stjórn Orkuveitu Reykjavíkur fyrir
Vinstrihreyfinguna – grænt framboð.
Hvenær finnst Morgun-
blaðinu nóg komið?
KJARTAN Gunn-
arsson, fv. varaformaður
bankaráðs Landsbankans,
fullyrðir í Morgunblaðs-
grein (14.08.09) að for-
ráðamenn Landsbankans
hafi aldrei haldið því fram
„að neins konar rík-
isábyrgð fylgdi störfum
hans, hvorki í Bretlandi
né annars staðar“. Und-
irsátar Kjartans, banka-
stjórarnir Halldór Krist-
jánsson og Sigurjón Þ. Árnason,
halda hinu gagnstæða fram. Í bréfi,
sem þeir undirrita í nafni bankans til
hollenska seðlabankans og FME í
sept. 2008, „sögðust (þeir) hafa vissu
fyrir því að íslenska ríkið myndi
ábyrgjast lágmarksinnstæður í ís-
lenskum bönkum“.
Hvort tveggja getur ekki verið
rétt. Hvorum á að trúa, bankaráðs-
manninum eða bankastjórunum?
Rétt svar varðar gríðarlega al-
mannahagsmuni. Það er því full
ástæða til að sannleikurinn verði
leiddur í ljós í réttarsal þar sem áður
nefndir ábyrgðarmenn Icesave-
reikningsins, sem nú liggur fyrir Al-
þingi, verða krafðir svara, áminntir
um sannsögli.
Rifjum upp nokkrar lykilstað-
reyndir. Upphaf Icesave má rekja til
þess að bankanum var fjár vant til að
endurfjármagna skuldasafn sitt.
Lánstraustið fór þverrandi, lánalín-
ur lokuðust og skuldatryggingaálög
hækkuðu upp úr öllu valdi. Bankinn
stefndi þá þegar í þrot, eins og for-
ráðamenn hans fengu staðfest með
skýrslu Buiter og Sibert snemma árs
2008 þar sem lýst var spilaborg sem
væri að hruni komin.
Stofnun Icesave-
útibúanna í Bretlandi
og Hollandi var m.ö.o.
örþrifaráð. Frá upp-
hafi var ljóst að verið
var að taka mikla
áhættu. Hver átti að
bera ábyrgðina ef illa
færi? Bæði banka-
stjórunum og banka-
ráðsmönnunum, sem
báru sameiginlega
ábyrgð á þessum
ákvörðunum, var full-
kunnugt um að hinn
íslenski tryggingasjóður innistæðu-
eigenda væri því sem næst tómur.
Samt ákváðu þessir menn að stofna
útibú á ábyrgð hans.
Blekkingaleikur?
Þótt búið sé að loka heimasíðum
Icesave í Bretlandi og Hollandi má
enn rifja upp áhrifaríka markaðs-
setningu þeirra Landsbankamanna
– hina „tæru snilld“ eins og Sigurjón
Þ. Árnason lýsti henni eftirminni-
lega – með því að leita inn á web-
.archive.org. Undir liðnum „financial
protection“ segja Icesave-menn:
Sparifjárinnistæður hjá Icesave
njóta verndar „The Icelandic Depo-
sit Guarantees and Investor –
Compensation Scheme“.
Síðan segir: „Greiðslutryggingin
samkvæmt þessu kerfi miðast við
fyrstu 20.887. evrurnar (eða sam-
bærilega upphæði í sterlings-
pundum) á innistæðureikningum hjá
okkur.“
Hafi Kjartan Gunnarsson, vara-
formaður bankaráðsins, rétt fyrir
sér um að Landsbankinn hafi aldrei
reiknað með ríkisábyrgð á lág-
markstryggingu innistæðna þá
vaknar ný spurning: Hvernig höfðu
hann og aðrir eigendur LB í banka-
ráðinu hugsað sér að standa við lág-
marksskuldbindingar gagnvart við-
skiptavinum sínum?
Eignir bankans, einar og sér,
hrukku hvergi nærri fyrir skuldum
(um 3.000 milljörðum í kr., þegar
staðið var upp frá veisluborðum).
Ætluðu þeir virkilega, vísvitandi og
af ásettu ráði, að vísa viðskiptavinum
sínum á tóman sjóð og neita síðan
allri ábyrgð í krafti heimatilbúinna
lögskýringa, eftir á? Ætluðu þessir
menn að hafa sparifé af við-
skiptavinum sínum með gylliboðum
sem aldrei stóð til að standa við?
Undir hvaða grein hegningarlag-
anna flokkast bankastarfsemi af
þessu tagi? Vill ekki einhver lög-
fræðingurinn upplýsa íslenska skatt-
greiðendur um það?
Ef Kjartan er hins vegar að segja
ósatt en bankastjórarnir hafa rétt
fyrir sér um að þeir hafi haft „vissu
fyrir því að íslenska ríkið mundi
ábyrgjast lágmarksinnistæður í ís-
lenskum bönkum“ þá víkur málinu
öðru vísi við. Þá var ekki ætlunin að
hafa fé af breskum og hollenskum
sparifjáreigendum með vísvitandi
blekkingum. Þá virðist ætlunin hafa
verið sú að framvísa reikningnum til
íslenskra skattgreiðenda ef allt færi
á versta veg. Það er aðeins þetta
tvennt sem kemur til greina. Sínum
augum lítur svo hver á silfrið, eins og
sagt er, þegar að því kemur að meta
hvor kosturinn var verri.
Íslenska fjármálaeftirlitið (FME)
vissi sem var að lágmarksinni-
stæðutrygging lögum samkvæmt
gilti einnig fyrir útibú íslenskra
banka, utan heimalandsins, á EES-
svæðinu. Þess vegna gerði FME at-
rennu að því að fá bankastjóra
Landsbankans til þess að breyta
rekstrarformi Icesave úr útibúi í
dótturfélag, án árangurs. Davíð
Oddsson seðlabankastjóri hefur í
blaðaviðtali sagt að forráðamenn
Landsbankans hafi lofað því að færa
þessa áhættusömu fjáröflunarstarf-
semi yfir í dótturfélag en að þeir hafi
því miður svikið þetta loforð.
Tvísaga
Skv. skýrslu, sem tekin var saman
fyrir hollenska þingið, höfðu hol-
lenski seðlabankinn og breska fjár-
málaeftirlitið svo þungar áhyggjur
af því að íslenska bankakerfið
stefndi í þrot og að hrun útibúanna í
Bretlandi og Hollandi gæti hrundið
af stað áhlaupi á þeirra eigin fjár-
málastofnanir – að þau buðust til að
taka á sig lögboðna innistæðutrygg-
ingu. Þessum tilmælum höfnuðu
bankastjórar Landsbankans á þeim
forsendum að þeir hefðu vissu fyrir
því að íslenska ríkið „mundi ábyrgj-
ast lágmarkinnstæður í íslenskum
bönkum“.
Með yfirboðum og gylliboðum,
sem nánar var lýst á heimasíðu Ice-
save-netbankans, tókst for-
ráðamönnum LB að fá 400.000 ein-
staklinga í Bretlandi og Hollandi til
að treysta sér fyrir umsjá, ávöxtun
og endurgreiðslu á 1.244 milljörðum
í kr. – eitt þúsund tvö hundurð fjöru-
tíu og fjórum milljörðum. Þetta slag-
ar hátt upp í þjóðarframleiðslu okk-
ar Íslendinga.
Icesave-samningurinn gerir hins
vegar ráð fyrir því að Bretar og Hol-
lendingar skipti reikningsupphæð-
inni á milli sín og Íslendinga.
Fyrir löngu er ljóst að for-
ráðamenn Landsbankans brugðust
trausti viðskiptavina sinna. Bresk og
hollensk stjórnvöld hafa orðið að
taka skuldbindingar þeirra á sig.
Þessir menn hafa ekki látið þar við
sitja. Þeir hafa líka brugðist trausti
íslenskra stjórnvalda og um leið ís-
lensku þjóðinni sem þeir hafa nú
framsent reikninginn. Og nú eru
ábyrgðarmennirnir orðnir op-
inberlega tvísaga: Varaformaður
bankaráðsins segist bara hafa ætlað
að féfletta útlendinga með því að vísa
þeim á tóman tryggingasjóð. Banka-
stjórarnir segjast að vísu hafa ætlað
að koma sér hjá því með því að fram-
vísa reikningnum til íslenska ríkisins
sem þeir sögðust hafa vissu fyrir að
myndi borga lágmarkstrygginguna.
Er ekki tímabært að bæði banka-
stjórarnir og forsvarsmenn banka-
ráðsins verði leiddir í réttarsal og
látnir svara því – áminntir um sann-
sögli – hvorir hafi rétt fyrir sér. Væri
ekki ráð að spyrja þá í leiðinni hvað
hafi orðið af peningunum? Og hvern-
ig þeir hafi hugsað sér að greiða til
baka eitthvað af skuldum sínum áður
en íslenskir skattgreiðendur verða
krafðir um borgun fyrir þeirra hönd?
Eftir Jón Baldvin
Hannibalsson »Er ekki tímabært að
bæði bankastjórar-
nir og forsvarsmenn
bankaráðsins verði
leiddir í réttarsal og
látnir svara því –
áminntir um sannsögli –
hvorir hafi rétt fyrir sér.
Jón Baldvin Hanni-
balsson
Höfundur var fjármálaráðherra í rík-
isstjórn Þorsteins Pálssonar 1987-88.
Áminntur um sannsögli …