Saga - 1990, Blaðsíða 202

200
RITFREGNIR
daga". Á eftir „Svarta dauða" á norska ríkiskerfið að hafa „horfið eins og
dögg fyrir sólu" skv. bls. 128.
Óhjákvæmilega hafa stöku málblóm og undarlegt málfar og vafasamar
staðhæfingar slæðst inn. Hér verða tilfærð nokkur dæmi. E.t.v. er það merki
um íhaldssemi og elli að amast við því að notuð séu tískuorð á borð við
„fyrirbæri" en landnámi íslands er lýst sem þætti í „víkingafyrirbærinu" á
bls. 14. Á bls. 30 er „Valdimar skírður til orþodox-trúar" en ekki til austræns
rétttrúnaðar; á bls. 68 „læra" Islendingar „söguskilning og viðhorf til efnis-
ins" af kristnum sagnariturum nágrannaþjóðanna. Á bls. 78 segir: „Rit-
handagreining og skyldleiki handrita eru meðal helstu hjálpartækja hand-
ritafræðinga." Skyldleiki handrita getur varla talist hjálpartæki heldur niður-
staða greininga með ýmsum hjálpartækjum. Á bls. 161 stendur undir Ortel-
íusarkortinu af íslandi að Guðbrandur Porláksson biskup hafi teiknað kort af
íslandi. Réttara hefði verið að geta þess að myndin sýni kortið sem gert var
eftir teikningu Guðbrands. Þremur bls. síðar segir að Guðbrandur hafi reikn-
að út hnattstöðu íslands. Hið rétta er að hann reiknaði út hnattstöðu Hóla.
Þá eru skýringar með kortinu á bls. 25 heldur klaufalegar og ófullnægjandi í
þokkabót, „Bændasamfélög", „Minna þróuð landbúnaðarsamfélög, bændur
sem vinna með haka" og loks „Þéttbýl menningarsvæði sem nota plóg".
Textinn gefur enga vísbendingu um hver munurinn sé á milli hinna tveggja
fyrstu flokka og vísað er til „Ýmissa heimilda" (!) í kortaskrá svo að ekki er
þar hjálp að fá.
í framhaldi af þessu vil ég víkja að tengslum á milli texta og mynda og að
tilvísanakerfinu. Þó að texti og kort styðji hvort annað eru tengslin ekki bein.
Textinn er ekki notaður til þess að skýra eða túlka kortin og ekki er vísað til
korta eða mynda né heldur á milli opna nema í örfáum tilvikum. Gengið er
út frá því að tengslin séu augljós og að kort og myndir skýri sig sjálf. Víðast
hvar hefur það tekist dável en á stöku stað, eins og getið var um hér að ofan,
hefðu þurft að koma til skýringar á kortunum og stöku kort virðist utan
gátta, t.d. kortið Þekkt kuml (bls. 37). Hvergi er rætt um kumlafundi í texta
og kortið getur beinlínis lætt inn ranghugmyndum hjá lesendum þar sem
það er nærtæk ályktun að jákvæð fylgni sé á milli þéttbýlis og fjölda fornleifa-
funda sem þarf alls ekki að vera. Alvarlegasti gallinn við bókina er tilvísana-
kerfið og rýrir það gildi hennar mjög sem kennslugagns bæði í framhalds-
skólum og í háskólum. Það er út af fyrir sig eðlilegt að vísa ekki til heimilda
í texta í bók sem þessari en hvaða Iesandi sem er á rétt á því að honum sé vís-
uð greið leið til að afla sér frekari fróðleiks en það er ekki gert þrátt fyrir mikl-
ar og góðar skrár. Höfundar hefðu átt að taka afleiðingunum af hinni „opnu-
skiptu efnisskipan" og raða upp heimildalista í samræmi við hana og megin-
heimildir hefði átt að tíunda í korta-, myndrita- og teikningaskrá en sam-
kvæmt þeim er upp undir helmingur unninn eftir „ýmsum heimildum" og
veit ég ekki hver hefur gagn af að vita það. Fjölmargt er unnið eftir Fornbréfa-
safninu án frekari upplýsinga. Nokkur dæmi eru þess að vísað sé til höfundar
sem á nokkra titla í heimildaskrá, t.d. Gísla Gunnarssonar, án þess að til-
greina ártal. Nokkrar greinar í safnritinu Skaftáreldar hafa verið notaðar og er