SunnudagsMogginn - 10.01.2010, Blaðsíða 24

24 10. janúar 2010
Margir á Íslandi vissu ekki hvað fornleifafræði var og
spurðu af hverju svona pen stúlka vildi fara í mold-
arvinnu. En ég vissi hvað ég vildi og fósturforeldrar mínir
settu sig ekki upp á móti vali mínu. Þau tóku mér alltaf
eins og ég var. Ég fór til Bretlands og lærði fornleifafræði í
The Institute of Archaelogy, í London og lærði auk þess
félagslega mannfræði í London School og Economics og
Political Science.
Ég lauk námi á sama tíma og ensku bekkjarfélagarnir
mínir. Konurnar sem voru að læra þar á sama tíma og ég
voru nokkru eldri en ég. Þær voru mjög góðar við mig og
kölluðu mig „baby“. Líf mitt hefur það alltaf verið þannig
að fólk hefur komið til mín og séð um mig. Það er eins og
fólki finnist að það verði að gera eitthvað fyrir mig svo ég
geri ekki vitleysur. Ég er ákaflega þakklát lífinu og þess-
um góðu manneskjum.
Eftir námstímann í London fór ég í nám til Lundar og
lærði fornleifafræði víkingatímabilsins og lauk þar meist-
araprófi. Ég kom svo heim og vann við Þjóðminjasafnið
en sneri aftur til Svíþjóðar og þar tók við meira nám og ég
skrifaði lokaritgerð um íslenska annála frá 1100 og fram
undir miðbik 14. aldar. Ég fékk góða styrki og skrifaði
doktorsritgerð mína um aðferðir í tímatalsfræði. Þessi
doktorsritgerð kom út á bók og nú er verið að þýða hana á
japönsku.“
Kölluð moldarkerling
Þú ert fyrsti Íslendingurinn sem tók háskólapróf í forn-
leifafræði, fyrsta konan sem hlaut háskólagráðu í
mannfræði og fyrst íslenskra kvenna til að hljóta dokt-
orsgráðu í sagnfræði. Þú hlýtur að vera stolt af þessum
árangri.
„Veistu, fyrir mér var þetta allt svo eðlilegt. Ég vissi
hvað mig langaði til að gera og fór til útlanda til að láta
drauma mína rætast. Hér heima var gert grín að mér þeg-
ar ég kom heim eftir að hafa tekið gott próf í forn-
leifafræði, fyrst íslenskra kvenna. Ég var kölluð mold-
arkerling og spurt var: Af hverju giftirðu þig ekki og
verður almennileg frú?“
Þú giftist reyndar.
„Já, árið 1966 giftist ég dönskum manni og við eign-
uðumst lítinn dreng. Um svipað leyti og við giftumst varð
maðurinn minn prófessor í stærðfræði við Háskólann í
Kaupmannahöfn. Sjálf var ég lektor og dósent við þann
fórum í sitt hvora áttina en þegar ég komst á fullorðinsár
fannst mér mjög gaman að hitta þau. Tvö þeirra eru lif-
andi; Björg, sem er rithöfundur, og Þorkell, sem er doktor
í lyfja- og eiturefnafræði. Þrjú eru dáin, Arnkell sem var
vegaeftirlitsmaður, Áskell, bæjarstjóri í Húsavík og
Hrafnkatla sem var bankastarfsmaður.“
Sannfærði Jónas frá Hriflu
Hvenær fékkstu áhuga á fornleifafræði?
„Í Miðbæjarskólanum hafði ég afskaplega indælan
kennara sem hér Guðmundur Í. Guðjónsson. Í bekknum
voru krakkar sem urðu eins konar systkini mín. Þetta
voru Karl Guðmundsson leikari, Geir Hallgrímsson for-
sætisráðherra, Björn Tryggvason bankastjóri og Anna
Gísladóttir húsmæðrakennari. Við fylgdumst að og vorum
miklir félagar. Við Anna sátum saman og erum ennþá
vinkonur. Mér var alltaf mjög hlýtt til Geirs Hallgríms-
sonar, hann var dásamlegur maður og alltaf svo góður.
Við spiluðum brids saman í menntaskóla og ég man hvað
hann var alltaf lengi að ákveða hvaða spil hann vildi setja
út.
Í tólf ára bekk áttum við eitt sinn að skrifa um skoðun
okkar á borginni Reykjavík. Ég man að Geir skrifaði um
Tjörnina. Ég vildi skrifa um gömlu Reykjavík svo ég gekk
upp að styttunni af Ingólfi Arnarsyni á Arnarhóli, settist
þar og ímyndaði mér að ég væri að tala við hann. Þarna
hófst áhugi minn á fortíðinni. Um það bil þremur árum
síðar var fornleifauppgröftur í Þjórsárdalnum. Fósturfor-
eldrar mínir áttu bíl og við keyrðum inn í Þjórsárdalinn.
Ég varð svo spennt þegar ég sá uppgröftinn að ég neitaði
að fara heim. Matthías Þórðarson sem var í forsvari fyrir
uppgreftrinum sagði í endurminningum sínum að þarna
hefði lítil stelpa staðið í kápu og stígvélum, með regnhatt,
og starað hugfangin á það sem þarna átti sér stað. Það var
ég. Þarna ákvað ég að verða fornleifafræðingur.
Eftir stúdentspróf frá Menntaskólanum í Reykjavík
sótti ég um fjögurra ára ríkisstyrk til að fara utan og læra
fornleifafræði. Engin kona hafði fengið slíkan styrk en ég
fór og talaði við alla karlana ú úthlutunarnefndinni. Erf-
iðast var að sannfæra Jónas frá Hriflu. Hann sagðist ekki
vilja láta konu fá svona styrk, það þýddi ekkert því kven-
fólk væri alltaf að gifta sig. Ég spurði hann hvort ég ætti þá
ekki bara líka að lofa því að deyja ekki. Þetta sannfærði
hann og ég fékk styrkinn.
Ó
lafía, sem er 85 ára gömul, hefur að mestu
verið búsett erlendis frá 1944. Hún býr nú í
Danmörku ásamt eiginmanni sínum. Hún
nýtur mikillar virðingar víða um lönd fyrir
fræðimennsku sína og skrif, sérstaklega um tímatals-
aðferðir í fornum íslenskum heimildum. Safn rita hennar
er komið út í Noregi og hún er þessa stundina að vinna að
bók um víkingaöldina.
Örlagasaga foreldra Ólafíu er átakanleg. „Þetta var
harmleikur,“ segir hún. „Faðir minn Einar Þorkelsson var
skrifstofustjóri Alþingis. Hann var gamaldags embætt-
ismaður, afskaplega vel gefinn. Móðir mín, Ólafía Guð-
mundsdóttir, kom frá vel efnuðu og stóru sveitaheimili.
Hún var geðug kona og félagslynd, miklu yngri en pabbi.
Við systkinin vorum sex. Ég var kornung þegar pabbi átti
að fara í nýrnaaðgerð og vildi að landlæknir sæi um hana.
Móðir mín sagði að landlæknir væri of gefinn fyrir gam-
aldags læknisaðgerðir en faðir minn fór til þessa land-
læknis. Hann fékk blóðeitrun eftir aðgerðina og smit sem
olli því að sjón hans skertist mjög.
Þegar ég var fimm ára og yngsti bróðir minn, Þorkell,
var níu daga gamall dó mamma. Hún hafði fengið ein-
hvers konar sýkingu eftir fæðingu hans. Nokkrum dögum
eftir lát mömmu komu þrjár barnlausar vinkonur hennar
í heimsókn til að aðstoða okkur. Mamma hafði oft sagt við
þær: Þetta er ekki alveg sanngjarnt, ég er alltaf að eignast
börn en þið eignist engin börn. Ein þessara kvenna tók að
sér Björgu systur mína sem var ári yngri en ég og hin
systkini mín fóru einnig í fóstur. Ég fór til móðurbróður
míns, Árna, og konu hans Elínar Briem, sem var greind og
indæl kona. Þau bjuggu á Oddgeirshólum, bæ norðan við
Stokkseyri og Eyrarbakka. Þau áttu börn og ég var eins og
systir þeirra. Þarna átti ég heima til ég níu ára aldurs og
fór þá til Jóns Ólafssonar hæstaréttarlögmanns og konu
hans Margrétar sem voru barnlaus. Við bjuggum í
Skólabæ á Suðurgötu. Ég elskaði þau hjón mikið og þetta
gekk allt vel.“
Þú hlýtur að hafa saknað foreldra þinna og systkina?
„Maður venst svo mörgu í lífinu og þegar maður er rétt
orðinn fimm ára hefur maður mikla aðlögunarhæfileika.
Ég var svo ung þegar mamma dó og man bara óljóst eftir
henni. Ég sá pabba ekki oft og systkini mín mjög lítið.
Pabbi hafði engin tök á því að taka okkur til sín. Hann fór
svo á elliheimilið Grund og dó þar árið 1945. Við systkinin
Viðtal
Kolbrún Bergþórsdóttir
kolbrun@mbl.is
Aftur orðin
Íslendingur
Í nóvember síðastliðnum var Ólafíu Einarsdóttur veitt
heiðursdoktorsnafnbót við Háskóla Íslands. Ólafía varð fyrst
Íslendinga til að ljúka háskólaprófi í fornleifafræði, fyrst
íslenskra kvenna til að hljóta háskólagráðu í mannfræði og
fyrst íslenskra kvenna til að hljóta doktorsgráðu í sagnfræði.