SunnudagsMogginn - 10.01.2010, Blaðsíða 27

10. janúar 2010 27
F
leyg urðu ummæli írska skáldsins
Oscars Wilde eftir fræga fyrirlestrar-
för um Bandaríkin þegar hann sagði:
,,Við eigum margt sameiginlegt með
Ameríku nema náttúrlega tungu-
málið.‘‘ Nú hefði hann getað eytt
löngu máli í að fjalla um Bandaríkja-
menn og hversu lítið honum þótti til
þeirra koma en setningin hér að ofan dugði og hefur lif-
að. Þannig hefur beinskeytt háð oft verið árangursrík-
ara heldur en langar útlistanir. Ýmsir telja að þeim mun
alvarlegri sem þeir séu í allri framgöngu þeim mun
gáfulegri muni þeir virðast. Tómas Guðmundsson sagði
hins vegar: ,,Húmor táknar ekki afsal neinnar alvöru.‘‘
Stjórnmálamenn verða gjarnan fyrir barðinu á háði og
beittum húmor en einstaka stjórnmálamenn hafa tök á
því að beita þessu sér í hag. Dæmi um hið fyrrnefnda
eru orð sem féllu um borgarfulltrúa sem lét af störfum
fyrir margt löngu. Þá var sagt: ,,Þetta var góður endir á
slæmum ferli.‘‘ Sú setning dugði til að halda viðkom-
andi frá pólitík í mörg ár, þótt illa færi á ný í síðustu al-
þingiskosningum. Dæmi um hið síðarnefnda er þegar
annar stjórnmálamaður sagði um knattleikinn kollega
sinn að fæturnir hefðu stigið honum til höfuðs.
– – –
Hafi lesendur Morgunblaðsins verið í vafa um við
hvað var átt í september síðastliðnum þegar nýir rit-
stjórar voru ráðnir til Árvakurs, og talað var um
áherslubreytingar, þurfa þeir ekki að vera það lengur.
Framsetning í skoðanadálkum blaðsins, leiðurum,
Staksteinum og Reykjavíkurbréfi, hefur verið með þeim
hætti að eftir er tekið. Ekki einungis hafa skoðanir
blaðsins verið mjög skýrar, vafningalausar og skiljan-
legar heldur hafa þær líka verið settar fram með þeim
hætti að lesendur hafa beinlínis ánægju af lestrinum.
Athuganir hér staðfesta þetta. Pólitískir andstæðingar
Morgunblaðsins eru í hópi þeirra sem byrja á því að
fletta upp á Staksteinum yfir kaffibollanum. Áhrif
Morgunblaðsins eru mikil eins og þjóðfélagsumræðan
og gangur þjóðmála bera með sér. Þessi áherslumunur
hefur ekki einungis birst í skoðanadálkunum. Um leið
og þess er gætt að fréttir og fréttaumfjöllun sé hlutlaus,
sanngjörn og heiðarleg, er lögð áhersla á að framsetning
sé skiljanleg og greinargóð. Viðmælendur komast ekki
upp með að víkja sér undan spurningum. Lesandinn er
upplýstur um það sem máli skiptir. Beiting mynda er
nú nátengdari fréttaumfjölluninni. Ein mynd getur sagt
miklu meira en mörg orð. Gott dæmi um þetta er mynd
Morgunblaðsins af Steingrími J. Sigfússyni fyrir fáein-
um dögum þar sem hann stóð einn á köldum klakanum
á Reykjavíkurtjörn. Þau efnistök sem hér er lýst komu
glögglega í ljós í heild sinni í Morgunblaðinu á mið-
vikudaginn var, daginn eftir að forseti Íslands hafði
synjað því að staðfesta Icesave-lögin. Umfjöllun blaðs-
ins þann dag bar vott um mikla burði í blaðamennsku.
Fréttaflutningurinn um þetta afdrifaríka mál var ítar-
legur, yfirgripsmikil og náði til flestra anga málsins.
Allra sjónarmiða var gætt, hlutleysið var algjört, vinnu-
brögðin frábær. Þetta tókst þrátt fyrir að fækka hafi
þurft starfsmönnum hér mikið eins og víða annars
staðar.
– – –
Morgunblaðið hefur í skoðanadálkum sínum undan-
farna mánuði beitt sér mjög eindregið gegn því að Ís-
lendingar taki á sig Icesave-skuldir Landsbankans. Í
fréttaflutningi blaðsins og mbl.is af því máli hefur þess
verið gætt að ekkert sé dregið undan og að öll sjón-
armið fái að njóta sin. Oft hefur þurft að hafa töluvert
fyrir því. Gögnum hefur verið haldið leyndum, yfirlýs-
ingar hafa verið misvísandi og villandi. Lesendur hafa
einnig verið upplýstir um fyrri ákvarðanir forseta Ís-
lands og vandað til þess að halda ummælum, yfirlýs-
ingum og skírskotunum hans til haga. Blaðið hefur hins
vegar aldrei stutt viðleitni forsetans til að vera miðdep-
ill stjórnmálaátaka í landinu með því að taka sér vald,
hlutverk sem hann hefur ekki verið kjörinn til.
Morgunblaðið benti á hinn bóginn ítrekað á að augljóst
væri að forseti hlyti að synja lögum um Icesave stað-
festingu ef hann að nokkru ætlaði að vera sjálfum sér
samkvæmur. Í ljósi forsögunnar væri annað ómögulegt.
– – –
Um áramótin hlýddi þjóðin á hefðbundin ávörp ráða-
manna. Hún fékk líka Áramótaskaup Sjónvarpsins eins
og hún er vön. Ávarps forseta Íslands var nú beðið með
óþekktri eftirvæntingu. Hingað til hefur aðeins verið að
vænta frétta í ávarpinu þegar liðið er að lokum kjör-
tímabils forseta. Hann hefur þá gjarnan notað tækifærið
til að greina frá því að hann hygðist bjóða sig fram á ný
á vori komanda. Í þetta sinn var að vænta fregna af Ice-
save. Skyldi forseti beita því synjunarvaldi sem hann
hafði komið sér upp og staðfesta ekki lögin? Ekki komu
fram skýrar ábendingar um það í ávarpinu, forseti hafði
tekið sér umhugsunartíma. Hann vildi ráðfæra sig nán-
ar, skoða hug þingmanna frekar, hitta forsvarsmenn
Indefence og taka við um sextíu þúsund undirskriftum
sem safnast höfðu. Þegar hann kynnti svo loks niður-
stöðu sína tilgreindi hann einkum þrjár röksemdir fyrir
synjun. Þær voru nýleg skoðanakönnun sem sýndi að
um 70% þjóðarinnar vildu ekki samþykkja lögin. Þá
vísaði hann til ofangreindrar undirskriftasöfnunar og í
þriðja lagi til þess að hann hefði um það vitneskju að
meirihluti væri á Alþingi fyrir því að þjóðin fengi að
kjósa um lögin. Ekki þarf að draga í efa að þessar rök-
semdir eru allar mikilvægar og vega mun þyngra en
þær ástæður sem gefnar voru upp við synjun fjölmiðla-
laganna á sínum tíma. Þá má ekki gleyma hinni mjög
„sérstöku skírskotun“ til fyrirvaranna í fyrri Icesave-
lögunum frá því í september. Ein röksemdin er reyndar
afar sérkennileg þótt ekki verði við forsetann sakast
vegna hennar. Hvernig gat verið meirihluti á Alþingi
fyrir því að málinu væri skotið til þjóðarinnar þegar
meirihluti þingmanna hafnaði frumvarpi á Alþingi um
að senda lögin í þjóðaratkvæðagreiðslu? Ástæðan var sú
að einhverjir þingmenn höfnuðu frumvarpinu um
þjóðaratkvæði en sögðu að það væri nú samt best að
þjóðin fengi að kjósa. Hér er ekki gerð sú krafa að les-
endur skilji þetta. En ekki minntist forseti á eina mikil-
væga viðbótarástæðu sem þó má telja víst að hafi ráðið
miklu um ákvörðun hans.
– – –
Á gamlaárskvöld fór fólk á brennur. Að því búnu
settist það við sjónvarpstækin til að horfa á Áramóta-
skaupið. Hefðbundinn spenningur ríkti. Skyldi Skaupið
verða fyndið, hverjir yrðu teknir fyrir? Skaupið brást
ekki. Þjóðin skemmti sér ,,konunglega“. En yfir
hverju? Embætti forseta Íslands og athafnir hans
undanfarin ár var meginefni Skaupsins. Sviðsetning at-
riðanna sem gerðust í forsetabústaðnum og í kringum
forsetann skildu ekkert eftir fyrir ímyndunaraflið. Þau
fjölluðu um kynlífsveislu, drykkjuskap, dópneyslu.
Engu var hlíft og gengið lengra en nokkurn tímann hef-
ur verið gert í íslenskum skemmtiþætti í garð þessa
virðulegasta embættis þjóðarinnar. Forsetinn var
vægðarlaust sýndur í hlutverki veislustjóra umsvifa-
mannanna. Með takmarkalausu háði var embættið
dregið sundur og saman. Háðið var ekki einu sinni hár-
fínt, eins og kannski mátti ætlast til, heldur fremur
gróft, ósvífið og jafnvel meiðandi. Og þjóðin veltist um
af hlátri. Sú ákvörðun stjórnenda Áramótaskaupsins að
velja þetta yrkisefni og ganga fram með þeim hætti sem
gert var sýnir ein og sér hvar þeir töldu forsetaemb-
ættið statt í huga þjóðarinnar. Hvað væri óhætt. Skelli-
hláturinn staðfestir að þetta mat þeirra var rétt, það var
allt í lagi að ganga í skrokk á embættinu. Oft hefur
Skaupið kallað fram mikil viðbrögð og sitt sýnst hverj-
um um hvort það hafi verið skemmtilegt eða ekki.
Stundum hefur mönnum blöskrað hversu rætið og
kvikindislegt það hefur verið. Á sínum tíma líkaði illa
að Frú Vigdís Finnbogadóttir skyldi vera látin panta
pitsu eða eitthvað álíka saklaust í Skaupinu. Nú kvað
hins vegar ekki við neinn slíkan tón. Nýtt ár gekk í
garð. Mótmæli við túlkun Áramótaskaupsins á forseta
Íslands mældust ekki. Menn horfðu bara á endur-
sýninguna.
– – –
Það hefur verið til siðs meðal þeirra sem teknir eru
fyrir í Spaugstofunni, Áramótaskaupinu eða slíkum
þáttum að bera sig mannalega, brosa í kampinn og
segjast hafa haft gaman af öllu. Ekki er nú víst að svo sé
alltaf. Kunnar eru frásagnir af því að Halldór Ásgríms-
son fyrrverandi forsætisráðherra hafi kallað Sjónvarps-
menn á sinn fund og gert athugasemdir við að hann
væri ævinlega sýndur í neikvæðu ljósi í Spaugstofunni.
Öllum þeim sem horfðu á Áramótaskaupið má ljóst vera
að forseta gat ekki verið skemmt. Hann hafði að sjálf-
sögðu áttað sig á því löngu fyrir þann tíma að hann átti
mjög undir högg að sækja. Í Skaupinu var honum sýnt
hvaða virðingu landsmenn báru fyrir embætti forseta
Íslands. Það var gert á þann hátt sem erfiðast er að þola.
Auðvitað hefur það haft mikil áhrif á ákvörðun hans
um að skrifa ekki undir lögin. Annað væri ekki mann-
legt.
Háðið bítur.
Bréf
frá útgefanda
Ljósmynd/Gísli Berg