SunnudagsMogginn - 10.01.2010, Blaðsíða 50

50 10. janúar 2010
E
in athyglisverðasta skáldsagan sem kom út í
haust fór framhjá mörgum í jólabókaflóðinu.
Enda seldist upplagið upp, nokkrum dögum
fyrir jól. Skáldsaga Helga Ingólfssonar, Þegar
kóngur kom, hefur því eflaust ratað til sinna – og þeir
sem ekki hafa náð í eintak til að lesa verða líklega að bíða
eftir kiljunni, sem von mun vera á síðar í vetur.
Við lestur Þegar kóngur kom kom ítrekað í hugann að
þessa bók yrðu MR-ingar að lesa, nemendur sem kenn-
arar. Í rauninni líka þeir sem hafa áhuga á sögu Reykja-
víkur – og þeir sem hafa áhuga á spennusögum. Þetta er
nefnilega nákvæmnislega unnin söguleg skáldsaga, sem
hverfist í senn um sannar persónur og glæp sem á að hafa
verið framinn í smábænum Reykjavík sumardag einn ár-
ið 1874, þegar Kristján níundi steig hér á land, til að taka
þátt í 1000 ára afmæli Íslandsbyggðar.
„Ég hef fengið viðbrögð úr ýmsum áttum og öll góð,
þótt einstaka menn geri smávægilegar athugasemdir,“
segir Helgi Ingólfsson rithöfundur og kennari, þar sem
við göngum um ganga Menntaskólans í Reykjavík og
stefnum á hinn sögufræga og friðlýsta hátíðasal skólans.
„Einn sagði að það væri of mikil sagnfræði í bókinni en
annar að það væri of lítil sagnfræði. Það er erfitt að gera
öllum til hæfis.“ Helgi brosir og opnar dyrnar inn í salinn
með stórum lykli.
Það kemur á óvart, eftir að hafa lesið um mannmargan
dansleikinn sem Kristján IX hélt í þessum sal, hvað hann
er í raun lítill. Þarna eru málverk á öllum veggjum. Fjög-
ur af konungum, þar á meðal þeim sem hélt dansleikinn,
en annars eru þetta skólamenn. Og Jón Sigurðsson.
Þarna var þjóðfundurinn haldinn, þarna var Alþingi líka
haldið í ein 34 ár.
Allnokkrir af mönnunum á virðulegum málverkunum
koma við sögu í bók Helga.
„Hér getum við skoðað þá,“ segir hann og gengur að
málverkinu af Jóni Sigurðssyni. „Við getum til að mynda
skoðað augnlit þeirra.“ Hann rýnir í ásjónu þjóðfrels-
ishetjunnar. Gengur svo að öðru verki og bendir: „Þetta
er Halldór Kr. Friðriksson, sem var yfirkennari hér og ein
aðalpersóna bókarinnar. Þarna er önnur sögupersóna,“
hann bendir á gagnstæðan vegg; „Jón Þorkelsson, im-
pressjónískt portrett sem er málað eftir ljósmynd sem var
tekin um 1890.“
Á veggjum eru ásjónur fleiri manna sem koma við
sögu, til dæmis Steingrímur Thorsteinsson og Björn
Gunnlaugsson.
Réttlæting fyrir Halldór Kr. Friðriksson
Móritz Halldórsson er látinn segja söguna. Hann var son-
ur Halldórs Kr., sem var yfirkennari Lærða skólans, for-
vera Menntaskólans í Reykjavík. Halldór var góðkunn-
ingi Fjölnismanna og sá um útgáfu tveggja síðustu
árganga Fjölnis. Hann starfaði náið með Jóni Sigurðssyni
forseta og var varaformaður Hins íslenska þjóðvinafélags
og bar hitann og þungann af starfi þess, þar sem formað-
urinn, Jón Sigurðsson, sat í Kaupmannahöfn. Margir
kunnir einstaklingar frá þessum tíma eru í stórum hlut-
verkum, eins og Gestur Pálsson skáld, Jón Guðmundsson
ritstjóri, Matthías Jochumsson, Jón Hjaltalín landlæknir
og Jón Borgfjörð lögreglumaður. Þá eru dregnar upp lit-
ríkar myndir af fleirum, þar á meðal Sigurði Guðmunds-
syni myndlistarmanni, „Sigga séní“, og utangarðsmann-
inum Sæfinni á sextán skóm.
Segja má að það hafi staðið Helga nærri að skrifa þessa
sögu; í 25 ár hefur hann verið sögukennari við MR.
„Að mörgu leyti er þetta óður til hússins og umhverf-
isins,“ segir hann, þegar við höfum tyllt okkur niður í
miðjum hátíðasalnum. „Sagan er líka ákveðin réttlæting
fyrir Halldór Kr. Friðriksson. Mér hefur þótt hans hlutur
ekki vera metinn að verðleikum. Á meðan Jón Sigurðs-
son sat í þokkalegum þægindum í Kaupmannahöfn, þá
voru aðrir í þjóðfrelsisbaráttunni hér uppi á Íslandi og
fengu ekki alltaf verðskuldað hrós fyrir.“
Helgi byrjaði að vinna í sögunni í nóvember árið 2006
og segist fljótlega hafa farið að viða að sér heimildum.
„Ég las eitthvað um 100 bækur af öllum toga, sem
nýttust mér á mismunandi hátt. Sjálfsævisögur manna
sem voru uppi á seinni hluta 19. aldar reyndust mér vel,
sögur Páls Melsteð, Finns Jónssonar, Þorvaldar Thor-
oddsen og ekki síst ævisaga Guðrúnar Borgfjörð, hún er
ákveðinn burðarás í verkinu. Mjög merkileg bók. Guð-
rún var systir Finns og Klemensar Jónssona. Klemens
var landritari og fyrstur manna til að skrifa einhvers-
konar sögu Reykjavíkur. Hann skrifaði líka minn-
ingaþætti um æsku sína í Reykjavík á þeim tíma þegar
sagan mín gerist. Ég nota Klemens á einum stað, læt
hann hlaupa frá Borgfjörð lögregluþjóni að sækja Hjal-
talín landlækni.
Thora Friðriksson nefnir í æviminningum sínum að
hún hafi ung stúlka setið á öxlum Móritzar, bróður síns,
þegar kóngur kom. Þetta notfæri ég mér, en sviðset
vitaskuld samtal þeirra, sem hefur ekki varðveist mér
vitanlega.“
Helgi viðurkennir fúslega að hann sé mjög nákvæmur
í allri sviðsetningu í sögunni. „Ég vildi ekki hafa neitt í
sögunni sem gæti ekki hafa gerst. Ég lenti nokkrum
Bækur
Einar Falur Ingólfsson
efi@mbl.is
Lík í
kjallara
MR
Reykjavík ársins 1874 lifnar við
í skáldsögu Helga Ingólfssonar,
Þegar kóngur kom. Helgi, sem
er sögukennari við Mennta-
skólann í Reykjavík, styðst við
fjölmargar og ólíkar heimildir
og segir söguna óð til skóla-
hússins, sem kemur mikið við
sögu, og umhverfisins.
Helgi Ingólfsson og konungarnir í hátíðarsalnum í MR. Kristján IX, sem er til hægri, hélt dansleiki í salnum sumarið 1874.
Lesbók