SunnudagsMogginn - 10.01.2010, Blaðsíða 54

54 10. janúar 2010
þess hvað eigendur skyrsins eru veraldarvanir.
Á sama tíma liggur slangurgerð í láginni, og neðar
en nokkru sinni. Því miður. Enda er að minni hyggju
safaríkt slangur af innlendum stofni heilbrigt dæmi
um óformlega málrækt er getur örvað almenna mál-
vitund meir en jafnvel hæstmetnu fagurbókmenntir.
Þökk sé almennri þátttöku frá grasrótinni, eins og
sagt er. Eða hver væri t.d. gríðarlegur rokkáhugi
seinni ára (ef marka má athygli fjölmiðla) án samsvar-
andi grúa bílskúrsbanda?
Í ljósi hverfandi umræðu hérlendis um villiflóru
slangursins (hvernig er von á öðru um fyrirbæri sem
varla er til?) má eðlilega spyrja hvaðan viðmiðunin er
fengin. Hún er frá æskuárum mínum í Danmörku, og
aðalheimildin á prenti eitthvert fyndnasta uppflettirit
sem ég hef augum litið – Slangordbogen eftir Kaj Bom
(1956), raðað eftir efnisflokkum og kryddað hnyttnum
athugasemdum höfundar. Því miður er bókin löngu
ófáanleg, og eru því aðeins mín orð til sönnunar um
hvað þarlent slangur stóð þá með miklum blóma.
Nú er öldin önnur. Fyrrum skrautlegt mál-
blómabeðið er svipur hjá sjón. Sökudólgurinn er auð-
vitað enskan sem fer senn að reyta síðustu sprotana
fyrir eigin afkvæmi, líkt og gauksungi veltir óæskilegri
samkeppni úr hreiðri. Ugglaust má einnig um kenna
álíka hrörnandi málkennd samfara tízkusnobbaðri
sýndarmennsku og nú virðast farin að hrjá margan
Frónbúann.
En hvað sem segja má um gildi slangurs, þá á það
sér kannski válegri bakhlið en virðist við fyrstu sýn.
Og er þá komið að seinni skilningi pistilsupphafs um
hvað kunni að hafa stuðlað að varðveizlu íslenzkrar
tungu:
Getur slangur í versta falli „útvatnað“ málið? Sé
svo, kann slangurfátækt íslenzkunnar að hafa gert
henni gagn. Því ef hætt er við að í sjálfu sér sakleys-
isleg gamansöm bjögun á fruminntaki orðs leiði af sér
varanlega merkingarbreytingu eða rugling, er gangi
síðan að því dauðu, er vissulega verr farið en heima
setið.
Annað eins hefur sézt á að vísu stærri málsvæðum
við örari félagsleg samskipti en hér þekktust lengst af.
Því þó að öll tungumál endurnýi orðaforða sinn, gerist
það óvíða jafn hægt og hér; a.m.k. til skamms tíma.
Þökk sé aldalangri einangrun, er skipt hefur miklu
(kannski mestu) um að ósérmenntaður almenningur á
hér beinan aðgang að fornritum allt frá hámiðöldum,
meðan danskir skólanemendur ráða vart við ævintýri
Andersens nema í nútíma umritun.
Slíkt er einstætt í vestrænum heimi, og að sönnu
vert að viðhalda.
Meinta bakhlið slangursins ber þó sízt að ofgera
meðan annað og verra ríður húsum. Nefnilega ensku-
flæðið – sem virðist orðið óstöðvandi í ljósvakafjöl-
miðlum. En þó stundum mætti halda að heilu kyn-
slóðirnar væru gegnsósa af enskuhugsun, þykist ég
samt hafa tekið eftir einu: enskuslettan kemur oftast
þegar menn vilja draga úr alvarleika eða form-
legheitum og slá upp í grín. Íslenzkan þykir m.ö.o. of
hátíðleg, óþjál eða skuldbindandi til að getað slegið
með á létta strengi. Þyki hún ekki hreint út sagt
„sveitó“.
Við því síðasta er lítið að gera. Við hinu vantar
greinilega slangrið! Mál sem ekki getur brugðið á
glens án þess að notendur sletti útlenzku í gríð og erg,
á sér aumkunarverða framtíð.
Lesbók
Af slangri,
slettum
og léttum
strengjum
Þ
jóðaríþrótt Íslendinga, vísnagerðin, lýtur
strangari bragreglum en víðast á byggðu
bóli. Kann það að hafa stuðlað að varðveizlu
tungunnar í a.m.k. tvennum skilningi.
Fyrst má telja þá gamalkunnu staðreynd, að ljóð-
stafakvöðin gagnast mönnum dável sem „mnemó-
tæknilegur“ minnisauki (sbr. Grágás, er metur bundið
níð stórum refsiverðara en óbundið – glæpurinn varð-
veitist þannig betur í minni en ella!). Á móti leyfist
mönnum óheft að teygja orð og tosa og snúa út úr
hefðbundnum merkingum, sér og öðrum til gamans.
Sem sagt í ljóði.
Er það eins konar gagnvirk umbun fyrir að sæta
kröfum hins stranga forms? A.m.k. virðist allt annað
uppi á teningi í óbundnu máli. Þar þykir enn, hvað
sem því veldur, óviðeigandi banalt og barnalegt að
hrófla í neinu við fastmótuðu merkingarsamhengi
orða, jafnvel þótt aðeins sé gert til að slá á létta
strengi.
M.ö.o. er sjálf meginforsenda svokallaðs slangurs
dæmd fyrir fram dauð og ómerk. Enda hefur uppskera
innlenndrar slangurgerðar reynzt harla rýr í sam-
anburði við nágrannalönd í landsuðri, og rýrist nú ör-
ar en nokkru sinni fyrir ásókn enskunnar.
Þörfin fyrir að geta slegið á létta strengi í dagsins
önn hefur ávallt verið til, og verður það áfram. En á
öld hraðans, þegar tækifæri (og geta!) til að kasta fram
vísu verða æ fátíðari, er ekki nema viðbúið að menn
grípi til enskunnar. Hún ber alltjent minni ábyrgð en
móðurmálið, enda sem slík undanþegin umvönd-
unarsvipu tunguajatollanna. Kann í þokkabót að þykja
töff, smört og með á nótunum. Sletturnar fúngera
nánast sem Lacoste, Rolex eða Armani stimpilígildi
Bakþankar um
varðveizlu
íslenzkrar tungu
Hvers vegna liggur
slangurgerð í láginni hér á
landi? Að mati höfundar getur
safaríkt slangur örvað almenna
málvitund.
Ríkarður Ö. Pálsson rikardur@mbl.is