SunnudagsMogginn - 14.03.2010, Blaðsíða 34

Karl Blöndal kbl@mbl.is
É
g held að það skipti máli máli fyrir blaðamann,
ljósmyndara að gera hluti, sem skipta máli, geta
breytt einhverju,“ segir Páll. „Ég er að ljúka við
Afríkubók í samvinnu með Halldóri Lárussyni
og Kristjáni B. Jónassyni, bók sem ég ákvað að gera eftir
að ég hafði verið í Afríku í mánuð fyrir þremur árum. Sú
Afríka, sem ég sá þar, er allt önnur en hefur verið stimpl-
uð inn í okkur í gegnum fjölmiðla – vegna þess að það
koma engar góðar fréttir frá Afríku, bara hungur, ham-
farir, styrjaldir og átök. Ég fór að hugsa um það hvernig
ég gæti komið réttari mynd af Afríku til skila og áttaði
mig þá á því að það er fótbolti alls staðar.“
Páll hefur unnið að bókinni Fótbolti í Afríku í tvö og hálft
ár og hún er nú væntanleg á réttum tíma fyrir heims-
meistaramótið í Suður-Afríku. Þegar hann var farinn að
sjá fyrir endann á Afríkuverkefninu varð á vegi hans listi
yfir tíu menguðustu staði heims og þá kviknaði ný hug-
mynd.
Hvernig maðurinn fór fram úr sjálfum sér
„Það höfðu verið skrifaðar blaðagreinar um hvern stað
fyrir sig, en aldrei verið tekið saman í bók og sett fram
hvernig maðurinn fór fram úr sjálfum sér: tíu verstu
staðir jarðar,“ segir hann. „Yfirleitt talar fólk um að það
verði að sjá tíu mikilfenglegustu staði jarðar áður en það
deyr, píramídana og svo framvegis, en enginn setur sér
það takmark að sjá tíu verstu staðina.“
Páll hefur þegar farið á tvo staði. Í nóvember fór hann í
Andesfjöllin og heimsótti bæinn La Oroya í Perú, sem er í
tæplega fjögur þúsund metra hæð. Þar búa um 33 þúsund
manns. Bærinn lifir á námagreftri og málmbræðslu.
Mengunin er gríðarleg og 99% barna eru með of mikið
blý í blóðinu, þrefalt meira en talið er öruggt í stöðlum
WHO. Bandarískt fyrirtæki reisti bræðsluna árið 1922 og
byggði stromp, sem þá var sá hæsti í heimi, til að blása
eiturefnunum í burtu. Það dugði hins vegar skammt því
að alltaf er logn í La Oroya og segir Páll að ekki vaxi
stingandi strá í kringum borgina. Bræðslan var ríkisvædd
1974 og rak ríkið hana næstu 23 árin. Bandarískt fyr-
irtæki, Doe Run, sem er í eigu auðkýfingsins Ira Rennert,
keypti málmbræðsluna þegar hún var einkavædd árið
1997. Íbúarnir í La Oroya eru í erfiðri aðstöðu. Mengunin
veldur sjúkdómum og er sérstaklega hættuleg fyrir börn
þeirra, en mengunarvaldurinn sér þeim fyrir salti í graut-
inn.
Næsti áfangastaður var Sumgait í Aserbaídsjan. Þar var
Páll fyrir nokkrum dögum og var tvisvar handtekinn af
lögreglu eins og hann lýsti í viðtali við mbl.is. „Þeir skildu
ekki hvað ég var að gera þarna,“ segir hann. „Vildu ekki
skilja það.“ Hann lýsir því hvernig Stalín flutti efnaiðn-
aðinn til Aserbaídsjan til að hann yrði öruggur fyrir inn-
rásarherjum vegna þess að þar var orka til að knýja verk-
smiðjurnar. Hann ætlaði að læra af reynslunni. Herir
Hitlers og Napóleons höfðu komist alla leið til Moskvu.
Afmarkað svæði fyrir börn í kirkjugarðinum
1939 voru íbúar Sumgait sex þúsund, en nú eru þeir 350
þúsund. Sumgait átti að vera borg tækifæranna og hvergi
var minnst á hættuna af menguninni og úrganginum,
sem losaður var óunninn og rann meðal annars út í Ka-
spíahafið og breytti ströndinni á stórum kafla í dautt
svæði. Mörgum tegundum eiturefna hefur verið sleppt út
í umhverfið í Sumgait og ekki er nokkur leið að segja
hvaða áhrif þau hafa haft á íbúana.
Í kirkjugarðinum í borginni er frátekið horn fyrir jarð-
neskar leifar barna. Þar eru mörghundruð grafir, flestar
ómerktar. Læknar segja að mikið fæðist af vansköpuðum
börnum. Af hverjum þúsund fæddum börnum deyja 27
áður en þau verða eins árs, en í iðnríkjunum á það við um
sex börn af hverjum þúsund. Ekki hefur verið rannsakað
hvort tengslu séu á milli vanskapaðra barna og meng-
unarinnar í Sumgait, til þess hafa ekki verið til peningar.
Vill gefa rétta mynd
Ferðin til Aserbaídsjan var erfiðari en Páll átti von á. Hvar
sem hann kom í Afríku þegar hann var að vinna bókina
um fótboltann var tekið vel á móti honum. Eftir að hann
var fyrst handtekinn í Sumgait var hann eltur á röndum
og þegar hann var handtekinn öðru sinni var um skipu-
lagða aðgerð að ræða, níu menn komu á þremur bílum og
stöðvuðu Pál þar sem hann stóð og myndaði tré við Ka-
spíahafið. Honum var gefið til kynna að allur hans ljós-
myndabúnaður og filmur yrðu gerð upptæk og þráspurð-
ur hvað hann væri að gera. Að endingu var Páli þó sleppt
með allan sinn búnað og hann komst óáreittur úr landi.
„Þegar ég kom frá La Oroya var ég fullur af skít,“ segir
hann. „Þegar ég kom frá Aserbaídsjan var ég fullur af
hræðslu.“
Páll segir að bókin um tíu menguðustu staði heims eigi
ekki að vera umhverfisklám. „Það er svo auðvelt að fara
þá leið, finna ógeðslegasta myndefnið og blása það upp,“
segir hann. „En ég vil gera þetta með öðrum hætti, gefa
réttari mynd af þessum stöðum. Nóg er samt. Ég held að
það skipti máli að vekja athygli á þessum stöðum.“ Og
áhuginn virðist vera fyrir hendi. Útgáfan Crymogæa gefur
bókina út og þegar eru farnar að berast fyrirspurnir.
José á leið í vinnu í Doe Run-málmbræðsluna í La Oroya, þar sem 122 þúsund
tonn af blýi eru brædd árlega, auk fjölda annarra efna eins og arsenik og kopar.
Uzvi Sintex er ein af fjölmörgum efnaverksmiðjum í Sumgait í Aserbaídsjan. Á tímum Sovétríkjanna var 120 tonnum af eiturefnum dælt út í umhverfið á ári, þar á meðal kvikasilfri.
Vagif Abbasov við vinnu sína á olíu- og
gassvæðinu, sunnan við Sumgait, tæp-
um 30 metrum fyrir neðan sjávarmál.