SunnudagsMogginn - 14.03.2010, Blaðsíða 52

52 14. mars 2010
É
g veit af manni sem hefur þann
einkennilega sið að éta bækur
sínar. Hann er með athyglisbrest
og á erfitt með að vera kyrr þeg-
ar hann er að lesa. Hann fann hið rétta
jafnvægi. Meðan hann les rífur hann
spássíurnar af bókunum, setur upp í sig og
tyggur. Þessi maður er mikill lestr-
arhestur og hefur því étið margar bækur
um dagana. Mér er sagt að kona hans hafi
nokkurn ama af þessum sið hans en þar
sem þau eru tiltölulega nýgift elskar hún
hann ennþá staðfastri ást og umber þenn-
an sérkennilega sið hans án þess að nöldra
áberandi mikið.
Þeir sem hafa ást á bókum sínum eiga til
að klappa þeim og hjala í huganum við
höfundinn. Oscar Wilde er sá höfund-
urinn sem ég tala oftast við í huganum af
því hann er svo
skemmtilegur og
ann öllu því
fagra. Svo hef ég
ofurást á Charles
Dickens og kyssi
hann í huganum
mörgum kossum
af því hann skilur
mannlífið og er
svo ofurnæmur á
fjölbreytileika
þess.
Að sumu leyti
er það spennandi
tilhugsun að éta
bækur þessara
höfunda, en ég er
of pen kona til að
geta það. Ég vil
eiga þær heilar. En mér finnst stórmerk-
legt að vita af heimili þar sem hálfétnar
bækur eru í bókaskápum.
Þeir sem hafa unun af bóklestri koma
oftast fram við bækur sínar af sömu ástúð
og umhyggju og þeir umgangast þær
manneskjur sem þeim þykir innilega vænt
um. Þá er ekki krotað í bækurnar, brett
upp á blöð í þeim eða bækurnar lagðar á
grúfu án bókamerkis. Það eru talin helgi-
spjöll að gera slíkt því þá er verið að meiða
bækur. Beinast liggur við að afgreiða
bókaát á sama hátt. En málið er flóknara
og kallar á nýja og ferska hugsun.
Fyrstu viðbrögð eru vitaskuld að for-
dæma þennan gjörning og flokka hann
undir viðurstyggilega eyðilegging-
arstarfsemi. En svo hugsar maður með
sjálfum sér hvort það geti verið að há-
punktur þess að ná beinu sambandi við
bækur sé að melta þær í bókstaflegustu
merkingu þess orðs.
Það hlýtur að skipta máli að fólk taki
eftir bókum og geri þær að hluta af sjálfum
sér. Og ef það kýs að éta þær þá er varla
hægt að gera athugasemd við það.
Kannski verða bækur aldrei meiri hluti af
manneskju en einmitt þegar hún setur
þær upp í sig og tyggur af einstökum
ákafa.
Maður
étur
bækur
Orðanna
hljóðan
Kolbrún
Bergþórsdóttir
kolbrun@mbl.is
’
Meðan
hann les
rífur
hann spássí-
urnar af bók-
unum, setur
upp í sig og
tyggur. Þessi
maður er mik-
ill lestr-
arhestur og
hefur því étið
margar bækur
um dagana.
S
jálfsagt þekkja allir samsær-
iskenningarnar um árásirnar á
tvíturnana í New York, World
Trade-bygginguna, í september
2001, en væntanlega líka þær kenningar
sem gengið hafa um að ekki sé nóg með
að bandarísk stjórnvöld hafi sjálf látið
ráðast á turnana heldur hafi þau líka
sviðsett árásina á skrifstofur varn-
armálaráðuneytisins í Washington.
Í bókinni Voodoo Histories: The Role
of the Conspiracy Theory in Shaping
Modern History rekur höfundurinn,
David Aaronovitch, það hvernig sam-
særiskenningar hafa litað samtíma okk-
ar. Hann rifjar upp samsæriskenningar
allt frá því Leynireglur Zíonsöldunga
komu út 1910 (komu út á íslensku sem
Samsærisáætlunin mikla 1951) og fram á
okkar daga; ræðir um morðin á Ken-
nedy-bræðrum, ásrásirnar á Perluhöfn á
Hawaii í desember 1941 og tvíturnana
sjötíu árum síðar, sýndarréttarhöld í
Sovétríkjunum á fjórða áratug síðustu
aldar, og ættir Jesú (að hætti Da Vinci
lykilsins) svo dæmi séu tekin.
Eins og getið er byrjar Aaronovitch
bókina á að rekja svínaríið í kringum
Leynireglur Zíonsöldunga, sem voru
búnar til af rússnesku leyniþjónustunni
undir lok nítjándu aldar beinlínis til að
ýta undir gyðingahatur (uppsuða úr
skáldsögu sem kom út í Frakklandi
1864.) Það er og forvitnilegt hve mikið af
þeim samsæriskenningum sem eru líf-
seigastar eiga sér einmitt rætur í gyð-
ingahatri, eins og sú sem fór víða á net-
inu í Zeitgeist-myndunum. Í þeim var
því haldið fram að til væri leynilegur fé-
lagsskapur auðmanna sem ýtti heim-
inum út í stríð eða kreppur eftir því sem
honum hentaði og rímar einmitt vel við
gyðingahatur.
Nú hefur því iðulega verið haldið fram
að hægrimenn séu hallastir undir sam-
særi þar sem ríkisvald beiti sér gegn ein-
staklingum, en vinstrimenn aftur á móti
af þeim samsærum þegar einstaklingar
hyggja á illt gagnvart ríkisvaldinu. Í því
ljósi er umhugsunarefni að samsæri
Zíonsöldunga er til orðið meðal hægri-
manna (íhaldsafla) en á okkar dögum er
það orðið að eftirlæti vinstrimanna og
róttæklinga. Hvað sagði ekki marxistinn
Amiri Baraka, lárviðarskáld New Jersey, í
ljóðinu Somebody Blew Up America:
hver vissi að sprengja ætti World
Trade Center
hver sagði 4.000 ísraelskum
starfsmönnum tvíturnanna
að vera heima daginn þann
af hverju hélt Sharon sig fjarri?
Þessi þráhyggja vinstrimanna að ein-
hvers staðar úti í heimi (eða vestur í bæ)
séu samankomin leyniöfl sem hafi ham-
ingju okkar í hendi sér er í senn
heimskuleg og skaðleg; heimskuleg að
því leyti að hún byggist á getgátum, ósk-
hyggju og uppspuna og skaðleg að því
leyti að hún kemur í veg fyrir mál-
efnalega umræðu og greiningu.
Aaronovitch nefnir ofangreindar
kenningar og fleiri til og rekur í stuttu
máli og flettir ofan af þeim í leit að skýr-
ingum á því af hverju fólk trúi öðru eins
bulli. Hann finnur ekkert einhlítt svar,
en nefnir nokkrar hugsanlegar skýringar
eins og til að mynda þá að oft séu það þeir
sem verða undir sem búa til eða falla fyrir
samsæriskenningu til að útskýra eigin
vanmátt, en líka að sú staðreynd að þegar
séu til samsæri geri önnur samsæri líkleg:
Fyrst frammámenn kaþólsku kirkjunnar
bundust samtökum um að þagga niður
barnaníð, er þá ekki eins líklegt að þeir
séu að ljúga til um ættboga Krists?
Annað sem gerir samsæriskenningar
eftirsóknarverðar og spennandi er sú
staðreynd að þær fela í sér myndun eins-
konar menningarkima eða kenning-
arkima þar sem sá sem trúir á kenn-
inguna býr yfir meiri vitneskju og
þekkingu en „hinir“ (les: almenningur).
Ein af tilgátum Aaronovitch er einmitt að
þeir sem trúa samsæri telji sig oft betur
upplýsta og greindari en fólk almennt;
þeir búi yfir þekkingu sem aðeins fáir út-
valdir hafi aðgang að og þeir sem ekki
trúa og/eða skilja eru þá afgreiddir sem
grunnhyggnir kjánar eða vélmenni.
Ein forvitnilegasta skýringin sem
Aaronovitch veltir fyrir sér er þó sú að
það sé í raun tilraun til að henda reiður á
óskiljanlegum og óttalegum heimi sem
leiði fólk út í átrúnað á samsæriskenn-
ingar. Vænisýkin sé sárabindi á auma
und þeirrar þekkingar að heimurinn sé
undirlagður óreiðu sem muni gleypa
okkur öll á endanum. Frammi fyrir því
að enginn ráði för er viss huggun að
ímynda sér að einhver ráði, þótt hann sé
vondur.
Allmargir halda því fram, fyrir einhverjar sakir, að árásin á tvíturnana 11. september 2001 hafi verið að undirlagi bandarískra stjórnvalda.
Fórnarlömb óreiðunnar
Samsæriskenningar
eru legíó eins og rakið
er í bókinni Voodoo
Histories, en eru þær
í raun tilraun til
að henda reiður
á óttalegum heimi?
Árni Matthíasson arnim@mbl.is
Lesbók