SunnudagsMogginn - 14.03.2010, Blaðsíða 48

48 14. mars 2010
É
g er ekki alveg viss um hvenær
áhugi minn á íslenskri stafsetn-
ingu vaknaði. Víst er þó að það
var löngu eftir að ég tók fyrsta
stafsetningarprófið mitt á 7. áratugnum í
Kópavogsskóla hjá Guðmundi gamla
Vernharðssyni. Þegar ég fékk úrlausnina
aftur í hendurnar var strikað undir fjölda
orða með rauðum penna. Samvisku-
samleg, pen, rauð strik. Við nánari athug-
un sá ég að orðið um var skrifað með
tveimur emmum í annarri hverri línu. Og
alls staðar var strikað undir seinna emmið.
Það gerði ansi margar villur allt í allt.
Áhrifarík sjokkmeðferð og áhrifin varanleg
– ég skrifaði aldrei aftur villu í þessu orði!
Sem atvinnuáhugamanneskja um ís-
lenska stafsetningu hef ég lengi fylgst með því hvernig Íslendingar skrifa og hef að sjálf-
sögðu haft áhyggjur af stöðu mála eins og alvöru áhugamenn hafa jafnan. Ég hef tekið
eftir því að sömu villurnar koma gjarnan fyrir aftur og aftur. Villur þeirra sem eru slakir í
stafsetningu eru af margvíslegum toga en villur þeirra sem eru þokkalegir í stafsetningu
eru nokkuð einhæfari. Ég kalla þær stundum hversdagsvillur, villur sem fólk myndi til
dæmis ekki láta frá sér að yfirveguðu máli eða villur sem auðvelt ætti að vera að forðast.
Dæmi um þannig villur eru í eftirfarandi upptalningu.
á næsta leiti en ekki á næsta leyti
fimmleytið en ekki fimmleitið
annarra en ekki annara
allan og stóran en ekki allann og stórann
Maður lifandi en ekki Maður Lifandi
jarðarför en ekki jarðaför
jarðarber en ekki jarðaber
sólarhringur en ekki sólahringur
nýi en ekki nýji
fjörutíu en ekki fjörtíu
báðum megin en ekki báðu megin
fjölbrautaskóli en ekki fjölbrautarskóli
þátttaka en ekki þáttaka
aðallega en ekki aðalega
anddyri en ekki andyri
skírteini en ekki skýrteini
Mér finnst að með öllum þeim úrræðum sem fólk hefur aðgang að í dag þurfi enginn að
láta frá sér texta sem inniheldur villur af þessu tagi. Slíkt er bara trassaskapur. En það eru
ekki aðeins stafsetningarvillur sem þarf að forðast. Ýmsar ambögur og villur tengdar lé-
legri máltilfinningu eru líka áhyggjuefni. Ég nefni hér örfá dæmi úr texta sem rak á fjörur
mínar nýlega.
Vandað mál
Krakkarnir í skólanum hjálpa hver öðrum.
Hún fór í leikhús ásamt vinkonum sínum.
Þau fór til Bjargar Maríu og Sóleyjar Hrundar.
Ég tel að fleiri rannsóknir séu mikilvægar.
Hún hefur lítið nám að baki sér.
Fyrst þú segir það.
Hún arfleiddi dóttur sína að eigum sínum.
Þar er mikill skortur á húsnæði.
Óvandað
Krakkarnir í skólanum hjálpa hvort öðru.
Hún fór í leikhús ásamt vinkonum hennar.
Þau fóru til Björg Maríu og Sóley Hrund.
Ég tel að fleiri rannsóknir eru mikilvægar.
Hún hefur lítið nám á baki sér.
Víst þú segir það.
Hún erfði dóttur sína að eigum sínum.
Þar er mikil vöntun á húsnæði.
En hvað er þá til ráða? Í raun er hægt að gera svo ótalmargt án þess að hafa mikið fyrir
því. Ég nefni hér örfá atriði sem ég tel skipta máli. Fyrsta skrefið er hins vegar að láta sig
málið varða.
 Vera vakandi fyrir hlutverki sínu sem málfarsfyrirmynd.
 Vera jákvæður fyrir gagnrýni eða ábendingum.
 Biðja aðra að lesa yfir texta sem þarf að senda frá sér og lesa yfir fyrir aðra.
 Skoða skrif um málnotkun.
 Vera gagnrýnin(-n) á eigin skrif, umorða og betrumbæta eins og þarf.
 Nota villuleitarforrit.
 Hafa orðabækur og handbækur um íslenskt mál tiltækar á hverju heimili, á hverjum vinnu-
stað, í hverri skólastofu.
 Hengja upp minnismiða eða spjöld með gagnlegum ábendingum eða vandrituðum orðum.
Meðal gullmola Guðmundar Finnbogasonar í bók hans Lýðmenntun frá 1903 eru eft-
irfarandi orð sem alltaf eiga við: „Vér Íslendingar, sem eigum svo fagurt og þróttauðugt
mál, megum ekki vanrækja það, ata það með útlendum köguryrðum, en láta ónotuð
máttug og hljómþýð íslensk orð, af þekkingarleysi og leti.“
Hversdagsvillur
Morgunblaðið/RAX
Skólakrakkar að leik við Árbæjarsafn og hver hjálpar öðrum.
Tungutak
Svanhildur Kr.
Sverrisdóttir
svansver@hi.is
’
Ég hef tekið eftir því
að sömu villurnar
koma gjarnan fyrir
aftur og aftur.
Þ
að getur verið mjög forvitnilegt
fyrir hönnuði að horfa á heim-
inn með augum barnsins, það
getur smitað skemmtilega inn í
heim okkar fullorðna fólksins, ekki síður
en að okkar hugmyndir smiti inn í heim
barnanna,“ segir Tinna Gunnarsdóttir
hönnuður. Hún er sýningarstjóri sýning-
arinnar Í barnastærðum sem verður
opnuð um helgina á báðum hæðum
Hafnarborgar. Gestir fá að kynnast leik-
föngum og húsgögnum sem eru sér-
staklega hönnuð fyrir börn og sækja inn-
blástur í leiki þeirra og hugmyndaheim.
Í tilefni sýningarinnar hafa þrír ung-
ir hönnuðir unnið nýsköpunarverkefni
og er árangurinn sýndur. Þá er einnig
sýnd vinna nemenda Tinnu í vöruhönn-
un við Listaháskóla Íslands, en þeir
smíðuðu kassabíla innblásnir af hug-
myndum þekktra hönnuða.
Óplægður akur
Í aðalsal Hafnarborgar hefur Tinna komið
hönnunargripum fyrir í tveimur löngum
röðum; í annarri eru gripir frá 20. öld en í
hinni hönnun frá síðasta áratug.
Tinna segir að áður en henni var boðið
að setja sýninguna saman hafi hún ekki
skoðað hönnun fyrir börn neitt sér-
staklega.
„Vissulega hefur margt skemmtilegt
verið gert og skoðað á þessu sviði en nið-
urstaða mín er engu að síður sú að þetta
sé óplægður akur,“ segir hún. „Á síðustu
áratugum hefur mikil áhersla verið á
hönnun, það hefur verið horft til stof-
unnar, á sófa, stóla, á eldhúsið, en það er
mikið svigrúm til að stíga inn í heim
barnanna, sækja sér þangað næringu og
hugmyndir. Við sem erum fullorðin get-
um til að mynda unnið þar út frá fantasíu
og leik, velt fyrir okkur hvernig barn fer
gegnum þroskaferlið. Þetta er spennandi
viðfangsefni.“
Tinna segir það hafa verið meginmark-
mið að skoða hvað hefur verið gert á
þessu sviði á Íslandi. Stór hluti þess sem
gert hefur verið af þessu tagi hér eru hús-
gögn og leikföng sem hönnuðir, arki-
tektar og listamenn hafa gert fyrir eigin
börn og hefur fæst af því komist í al-
menna framleiðslu. Eldri hluti sýning-
argripanna hefur því lítið verið sýndur
opinberlega. Þá eru á sýningunni verk
eftir marga unga og kraftmikla íslenska
hönnuði. Einnig eru á sýningunni verk
eftir vel þekkta erlenda hönnuði sem
hafa ýmist haft áhrif á íslenska hönnun
eða sækja í svipaðar hugmyndir.
„Ég set hlutina í línulegt samhengi og
það er forvitnilegt að sjá hvernig tíð-
arandinn, til dæmis í efnisnotkun, end-
urspeglar tímann. Þegar krossviðurinn
kom inn varð hann til að mynda strax
mjög áberandi. Hann er ennþá sterkur í
hönnun fyrir börn. Um miðja síðustu öld
var strigi talsvert notaður en hann sést
ekki lengur.
Sýningin veitir gestum innýn í þennan
heim, hönnun fyrir börn, og fólk getur
gengið kringum hlutina og velt þeim fyr-
ir sér, auk þess sem hægt er að leika sér
með þá suma.“
Skyldi vera aukin áhersla í samtím-
anum á að hanna sérstaklega fyrir börn?
Tinna segir að vissulega hafi stór hönn-
unarfyrirtæki gert áhugaverða hluti á
þessu sviði en það er aðallega einn og
einn hlutur á stangli, þetta er ekki mark-
viss hönnunarstefna.
„Þegar húsgögn hafa verið framleidd
fyrir börn eru það oft smækkanir á hlut-
um fyrir fullorðna. Ég sæki frekar í
hönnun þar sem farið er inn í þankagang
og þroskaferli barnsins.“
Þegar Tinna er spurð að því hvort hún
telji mikilvægt að allt nærumhverfi barna
miðist við þroska þeirra, segist hún telja
að umhverfið eigi að vera fjölbreytilegt.
„Ég held að hönnunin eigi að koma úr
öllum áttum. Mér finnst þannig gaman að
sjá leikföngum barna blandað saman, að
sjá þau koma úr ólíkum áttum. Í dag er
mikið til af leikföngum sem eru á til-
tölulega afmörkuðu sviði, eins og Barbie-
dúkkur, en ég held það sé líka mikilvægt
að börnin hafi leikföng þar sem þau geta
virkjað ímyndunaraflið á annan hátt.
Börn eru skapandi fólk.“
Hönnuðir
í heimi
barnanna
Sýningin Í barnastærðum verður opnuð
í Hafnarborg nú um helgina. Þar er til
sýnis fjölbreytileg og frumleg íslensk og
alþjóðleg hönnun fyrir börn, bæði leikföng
og húsgögn. Sýningarstjóri er Tinna
Gunnarsdóttir hönnuður.
Einar Falur Ingólfsson efi@mbl.is
Lesbók