SunnudagsMogginn - 14.03.2010, Blaðsíða 50

50 14. mars 2010
M
yndlist Tryggva Ólafssonar kallar á mörg
lýsingarorð. Eitt þeirra – örlæti – lýsir
henni þó betur en flest önnur. Einhverjum
kann að þykja auðveldara að heimfæra
þetta orð á geðríkan lista- og lífsnautnamanninn sjálfan,
sem áratugum saman skaut skjólshúsi yfir umflakkandi
Íslendinga í margskonar ásigkomulagi meðan hann bjó í
Kaupmannahöfn, trakteraði þá á mat, músík og heillandi
frásögnum. En þetta á engu síður um myndlist Tryggva,
enda varla við öðru að búast af svo heilsteyptum manni.
Þetta „örlæti“ er að sumu leyti innbyggt í þá mynd-
listarstefnu sem Tryggvi hefur verið helgaður frá því um
miðjan sjöunda áratuginn, nefnilega popplistina. Sú list
grundvallast ekki á viðteknum módernískum hug-
myndum um nýsköpun frá grunni, heldur á meðhöndl-
un listamannsins á myndrænum ummerkjum nútíma
neyslu- og fjölmiðlasamfélags, teiknimyndasögum,
blaðaljósmyndum, auglýsingaskiltum, vöruumbúðum,
kvikmyndabútum og fleiru í þá veru, og matreiddum í
sérkennilegri blöndu af aðdáun og kaldhæðni. Þekkt
dæmi eru myndir Errós upp úr hasarblöðum og myndir
Rosenquists af spaghettipökkum. En þótt gjörvallt
myndróf nútímalegrar hversdagstilveru hafi staðið
helstu forkólfum þessarar myndlistarstefnu til boða,
einkennast verk þeirra flestra langt í frá af því örlæti sem
hér er fjallað um, heldur miklu frekar af vaxandi sérhæf-
ingu, fækkun hugmynda niður í fáein stef, fækkun
merkingarbærra hluta og mótífa. Sem er ákveðin tegund
nánasarháttar.
Í myndlist af þessu tagi er listamaðurinn alltaf eins
konar „gestgjafi hlutanna og myndflöturinn sá rúm-
fræðilegi staður sem hann hefur stefnt þeim á“, eins og
góðvinur Tryggva, listgagnrýnandinn Peter Michael
Hornung, segir í ágætri grein um hann. Og þótt Tryggvi
sé veitull gestgjafi hefur hann tæpast efni á því, fremur
en við hinir, að halda að staðaldri „opið hús fyrir
óákveðinn fjölda ótilgreindra gesta“, svo aftur sé vitnað í
Hornung. Engu að síður kallar hann til fundar við sig á
striganum nógu margt úr myndforðabúri heimsins til að
koma af stað frjóum samræðum um tónlist, kvikmyndir,
bókmenntir, mannfræði, myndlistarsöguna og umfram
allt um mannkynssöguna. Í þessu örlæti felst vissulega
ákveðin áhætta: hvaða trygging er fyrir því að allt þetta
lið, segjum Louis kallinn Armstrong, dönsk dragdrottn-
ing, listaskáldið góða, Jean Luc Godard, Carl Th. Dreyer,
grísk hofróða, Henri Matisse og steinaldarmaður í víga-
hug, geti verið á innbyrðis spjalli? Hvað þá að við getum
öðlast hlutdeild í þeim samræðum? Framar öðru hefur
lífsstarf Tryggva falist í því að þróa myndmál og litróf
sem standa undir þessum díalóg andstæðnanna, mál sem
er greinilegt, einfalt og sterkt, um leið og það gefur ótal
margt í skyn.
En gefum okkur að þessar samræður gangi greiðlega
fyrir sig á hinu myndræna plani – myndlistarferill
Tryggva virðist staðfesta það – hvað eiga þær að fyr-
irstilla? Er hægt að draga af þeim haldbærar ályktanir um
það sem listamaðurinn vill fá út úr þeim? Að sönnu er af
býsna mörgu að taka. En við nánari skoðun mynda þær
það sem einn bókmenntafræðingur, Matthías Viðar Sæ-
mundsson, hefur nefnt „rímbundið samhengi“. Sem
þýðir að hin ýmsu svið myndrænnar samantektar slá
neista hvert af öðru, uns eftir stendur eitthvað sem kalla
mætti „hugmynd um manninn“. Sem Tryggvi af lítillæti
sínu kallar „heimspeki til heimabrúks“.
Manneskjan alltaf söm
Snemma á ferli sínum málaði Tryggvi mynd sem hann
nefndi Varið land, með augljósri tilvísan til umdeilds fé-
lagsskapar með sama nafni. Árið 1977 hefur eflaust verið
litið á þessa mynd sem innlegg í áróðursherferð íslenskra
herstöðvarandstæðinga, en í dag, í ljósi þess sögulega yf-
irlits sem sýning Tryggva í Listasafninu á Akureyri
myndar, öðlast það aðra og víðtækari merkingu. Í
myndinni raðar Tryggvi saman minnum – mér finnst
rangt að kenna myndmál hans við tákn, sem gæfi til
kynna að það væri hluti af ákveðnu og læsilegu kerfi –
sem í sameiningu draga upp mynd af ástandi sem kalla
mætti „íslenskt tímaleysi“. Við sjáum gamlan torfbæ,
máf svífa þöndum vængjum, mann við málaratrönur úti í
náttúrunni og hægindastól sem gefur fyrirheit um hvíld.
En það á sér stað „rof“ í myndinni, þessu „tímaleysi“ er
spillt með inngripi pólitískra afla (mynd af Bjarna heitn-
um Benediktssyni), herþotum, hálfum hermanni (!),
handsög sem klýfur myndflötinn, skammbyssu og
reykjarkófi (eftir sprengjuárás?). Og myndin spyr: Hvað
gerðist og hvað er til varnar?
Í því „rímbundna samhengi“ sem verk Tryggva færa
okkur erum við stöðugt minnt á það að hvernig sem ver-
öldin veltist er manneskjan í umróti atburðarásarinnar
alltaf söm. Hvort sem hún veifar lærlegg af stórgrip eða
Kalashnikov-riffli, gaumgæfir vængjablak fuglanna eða
flýgur þotum á ljóshraða, lofsyngur ástina eða stundar
vændi, lifir í eymd eða allsnægtum. En frá því Tryggvi
hóf að mála þessar margbrotnu og gagnorðu myndir hef-
ur hann líka gefið sterklega til kynna að þó að við göng-
um að því sem gefnu að maðurinn sé, og hafi alltaf verið,
leiksoppur tímans og sögunnar, þurfum við engu að síð-
ur að vaka yfir manngildinu, því sem Þjóðverjar mundu
nefna Menschlichkeit, verja það með öllum tiltækum
ráðum. Þetta áréttar listamaðurinn í hverri myndinni á
fætur annarri. Og hnykkir stöðugt á þeirri brýningu með
risastórri mannshönd með armbandsúr sem teygir sig
inn í atburðarásina og segir með skáldinu Hannesi Sig-
fússyni: Svona upp með þig það er glas.
Varnarleysi lítilmagnans
Ein af fyrstu stóru myndum Tryggva (122 x 183) heitir
Útifundur (1968), og er að mestu leyti samsett úr
Varið
land
Yfirlitssýning á verkum
Tryggva Ólafssonar verður
opnuð í Listasafninu á Akureyri
um næstu helgi, 20. mars.
Tryggvi, sem er með kunnustu
myndlistarmönnum þjóðarinn-
ar, bjó um áratuga skeið í
Kaupmannahöfn en flutti heim
til Íslands fyrir skömmu. Hann
verður sjötugur á árinu.
Aðalsteinn Ingólfsson
’
[F]rá því Tryggvi
hóf að mála þessar
margbrotnu og gagnorðu
myndir hefur hann líka gefið
sterklega til kynna að þó að
við göngum að því sem gefnu
að maðurinn sé, og hafi alltaf
verið, leiksoppur tímans og
sögunnar, þurfum við engu að
síður að vaka yfir manngildinu
Tryggvi Ólafsson myndlistarmaður.
Hugleiðingar um myndlist
Tryggva Ólafssonar
Útifundur, 1968. Alkýd á masónít, 122 x 183 cm.
Lesbók