SunnudagsMogginn - 06.03.2011, Blaðsíða 43

6. mars 2011 43
smíðaður og við hann var gert þegar á
þurfti að halda. Menn lögðu sig fram um
að viðgerðir væru haganlega gerðar í þeim
tilgangi að gera gripinn brúklegan á ný,
helst þannig að hann entist sem lengst.
Viðgerðir fóru jafnan fram á heimilum, en
sumar þeirra kröfðust meiri sérhæfingar
og laghentir einstaklingar fóru á milli bæja
og húsa til viðgerða. Viðgerðir á fatnaði og
öðrum textíl féllu almennt í hlut kvenna.
Þær stoppuðu í sokka, stöguðu göt, bættu
flíkur og skófatnað. Lengst af var allur
fatnaður heimasaumaður og prjónaður og
hið sama er að segja um viðhald og við-
gerðir. Á sýningunni getur að líta mörg
athyglisverð dæmi vefnaðarviðgerða sem
endurspegla útsjónarsemi, hagleik og
natni þeirra sem gerðu við. Stagbættar
flíkur segja sögu fátæktar, en fatnaður var
almennt gernýttur og jafnvel notaður af
mörgum. Upplituðum ullarflíkum var
vent, það er þeim snúið, göt voru bætt og
stykkjuð, stoppuð, rimpuð, stögluð, stög-
uð og þeim skjóðað saman. Orðaforðinn
upphafi 20. aldar, sem nú stendur yfir í
Myndasal Þjóðminjasafnsins. Á myndum
Bárðar má sjá marga prúðbúna Þingeyinga
í heimaofnum klæðnaði, sem sómi er að.
Sagan er ekki einlit fremur en hinar stag-
bættu flíkur í safninu.
Í neyslusamfélagi nútímans hefur minna
farið fyrir þeirri nýtni og sparsemi sem hér
er lýst. Einnota hlutir eru í almennri notk-
un sem og tæki hvers konar sem í raun er
ekki ætlað að endast lengi. Með aukinni
umhverfisvitund má merkja viðhorfs-
breytingu hér á landi sem og annars stað-
ar, sem leitt hefur til aukinnar endurnýt-
ingar. Greinilegt er að landsmenn hafa
tekið við sér þegar kemur að hagsýni og
virðingu fyrir umhverfinu, en flestir geta
nefnt dæmi um aukinn áhuga á því sem er
heimagert, viðgert og endurnýtt. Er það
hagsýni eða tíska eða hvort tveggja?
Straumar og stefnur í hönnun undanfarin
ár hafa fengist við þessi sjónarmið og áferð
og útfærsla hönnunargripa stundum tekið
mið af því. Á sviði húsgagnahönnunar og
byggingalistar hefur vistvæn hönnun ver-
ið að sækja í sig veðrið víða um heim og
eru dæmi um að húsgögn séu hönnuð úr
endurnýtanlegum vefnaði, hjólbörðum,
viðarkurli eða öðrum úrgangi. Hönnuðir
og listamenn leita gjarnan í brunn menn-
ingararfsins, og gæti hin stagbættu jakki
og treyja á sýningu Þjóðminjasafnsins
jafnvel orðið skemmtileg uppspretta hug-
mynda fyrir fatahönnuði. Tíðarandinn
breytist og mennirnir með. Þjóðminjasafn
Íslands hvetur landsmenn til að segja sína
sögu um viðgerðir, endurnýtingu og nýtni
með því að svara spurningaskránni um
heimatilbúið, viðgert og notað. Í því skyni
er vert að skoða handbragð horfinna kyn-
slóða á sýningunni Stoppað í fat og staldra
við og íhuga, enda gæti í þessum efnum
verið fólginn heill heimur hugmynda til
nýsköpunar, umhverfisvitundar og
sparnaðar.
Sjá nánar: www.thjodminjasafn.is/
minjar-og-rannsoknir/thjodhattasafn/
rannsoknir/nr/2975
Stagbættur jakki, vinnustakkur frá fyrstu árum 20.
aldar, og saumuð og spengd smjöraskja.
’
Greinilegt
er að lands-
menn hafa
tekið við sér þeg-
ar kemur að hag-
sýni og virðingu
fyrir umhverfinu,
en flestir geta
nefnt dæmi um
aukinn áhuga á
því sem er heima-
gert, viðgert og
endurnýtt. Er það
hagsýni eða tíska
eða hvort tveggja?
endurspeglar færnina að gera við og við-
gerðartæknina sjálfa. Margar konur þóttu
snillingar að bæta og stykkja, þótt þeim
hafi mörgum þótt nóg um eins og sjá má í
skemmtilegu kvæði Theodóru Thorodd-
sen (1863-1954), þrettán barna móður,
sem starfaði sem gæslukona í Þjóðminja-
safninu snemma á síðustu öld ásamt Bríeti
Bjarnhéðinsdóttur. Má ætla að jafnrétt-
ismál og hlutskipti kvenna hafi borið á
góma í samtölum þeirra sem stóðu vakt-
ina við gæslu safngripa Þjóðminjasafnsins,
hugsanlega við að staga.
Mitt starfið
Mitt var starfið hér í heim
heita og kalda daga
að skeina krakka og kemba þeim
og keppast við að staga.
Eg þráði að leika lausu við
sem lamb um grænan haga,
en þeim eru ekki gefin grið,
sem götin eiga að staga.
Langaði mig að lesa blóm
um langa og bjarta daga,
en þörfin kvað með þrumuróm:
„Þér er nær að staga.“
Heimurinn átti harðan dóm
að hengja á mína snaga,
hvað eg væri kostatóm
og kjörin til að staga.
Komi hel með kutann sinn
og korti mína daga,
eg held það verði hlutur minn
í helvíti að staga.
Heimildir sögunnar endurspegla einnig
reisn fólks og kunnáttu. Á ljósmyndum
má sjá vel klætt fólk í fatnaði úr efni sem
gjarnan var heimaofið, og voru flíkurnar
oft afar fagmannlega unnar. Má sjá dæmi
um það á ljósmyndum á sýningunni Ljós-
myndari Mývetninga – mannlífs-
ljósmyndir Bárðar Sigurðssonar frá
sem öðru sinni sýndi ljós úr smiðju
sinni. Í samstarfi við sendiráð Íslands í
Stokkhólmi, Íslandsstofu og sænska
hönnunar- og viðskiptateymið De-
signBoost, var efnt til móttöku við tvö
tækifæri sem óhætt er að segja að hafi
laðað að eftirsóknarverða gesti, svo sem
forsvarsmenn virtra hönnunarfyrirtækja
eins og Design House Stockholm og
blaðamenn frá blöðum á borð við De-
zeen, Cool Hunting, Form og Stylus.
Galopið tengslanet hönnunarheimsins
Á annan tug íslenskra hönnuða var í
Stokkhólmi á hönnunarvikunni. Að
þeirra mati eru verðmæti fólgin í að vera
vel tengdur inn í hinn alþjóðlega hönn-
unarheim, bæði hvað viðskipti, samstarf
og umfjöllun varðar. Það að staðsetja sig
sem einstakan hönnuð í stærra samhengi
víkkar sjóndeildarhringinn og veitir
innblástur og hvatningu. Mikill styrkur
er fólginn í að geta gert það í krafti hóps,
sér í lagi fyrir óþekktari hönnuði og ein-
yrkja. Iðandi hönnunarsamfélag hins al-
þjóðlega markaðar er hins vegar klárlega
galopið fyrir íslenska hönnunarsenu.
Þegar hefur þó nokkrum viðskipta- og
tengslanetum verið ýtt úr vör, sumt
staðfest en mörg járn í eldinum. Þar má
nefna samninga við endurseljendur og
dreifingar- og framleiðsluaðila, teng-
ingar við fjölda blaðamanna frá virtum
tíma- og vefritum og fleira áhrifafólk úr
hönnunarheiminum, boð um að sýna á
öðrum sýningum og hátíðum, erlenda
þátttöku og gesti sem munu koma á
HönnunarMars og mögulega komu
gestafyrirlesara úr fremstu röð til
Listaháskólans auk ýmiss samstarfs
hönnuða á milli.
Í hinu smáa en afar virta Gallery Pas-
cale var opnuð leyndardómsfull sýning
Guðbjargar K. Ingvarsdóttur í Aurum
„Les secrets d’Islande“ samhliða sýn-
ingu stjörnuþríeykisins Anemone,
sænska Claesson Koivisto og Rune sem
voru sérlega áberandi á hönnunarvik-
unni meðal annars í ljósi nýlegrar hönn-
unar tveggja hótela og viðtöku árlegra
verðlauna Elle interiör sem hönnuðir
ársins 2011. Í yfirlýsingu Elle interiör
segir m.a. að þríeykið staðfesti góða
stöðu Svíþjóðar á hönnunarheimskort-
inu. Sigga Heimis sýndi glerlíffæri sín í
afar áhugaverðri samsýningu 20 hönn-
uða í Biologiska Museet (náttúrugripa-
safninu), þar sem hönnun var stillt upp
inni í náttúrulegu umhverfi safnsins.
Sýningarstjórar voru Frederick Färg og
Emma Marga Blanche og valdi New York
Times sýninguna sem einn af hápunkt-
um hönnunarvikunnar.
Ísland á hönnunarheimskortið
Ísland hefur alla burði til að staðsetja sig
á hönnunarheimskortinu líkt og ná-
grannaþjóðir okkar hafa þegar gert.
Segja má að kaflaskil séu að verða í
Skandinavíu þar sem gríðarleg gróska á
sér nú stað og ungir og upprennandi
hönnuðir eru loks að brjótast undan
þungum hönnunararfinum. Styrkja þarf
ímynd íslenskrar hönnunar og er nauð-
synlegt í því samhengi að hönnuðir hafi
kost á að teygja sig út fyrir landsteinana.
Glerlíffæri Siggu Heimis á sýningunni 20 Designers at Biologiska.
Ljósmynd/Patrik Engström, birt með leyfi Biologiska Museet
Matarhönnun Prang, Josefin og Anders, nema í upplifunarhönnun við Konstfack.
Ljósmynd/Nína Hlöðversdóttir